خوشەویستی و مەرگ لەدنیابینی شیعری حسین مردان ئا/جمال نوری
خوشەویستی و مەرگ لەدنیابینی شیعری حسین مردان
ئا/جمال نوری
حسین مەردان شاعیرێکی دیارو ناسراوی عێراقییە، بەهۆی لەچاپدانی دیوانێکی شیعری بەناوی قصائد عاریة، دادگای بەغداد بڕیاری دەستگیرکردنی بۆ دەردەکات لە ساڵی 1950دا، بەڵام دادگای کەتنی بەغداد توانی بێتاوانی بسەلمێنێ و ئازادی بکات لەبەرئەوەی لەبنەڕەتدا دۆسیەکەی حسین مەردان دۆسیەی تاوانکاری نەبوو، بەڵکو شاعیر بوو، خاوەنی چەند دیوانە شیعرێکی تریش بوو وەک ( ازهار تورقداخل صاعقة، من یفرك الصدآ، الارجوحة هادئة الحبال، الاعمال الكاملة لحسین مردان-الاعمال النثریة) .
خۆشەویستی ومەرگ، دوو چەمکی ژیاری وسروشتی دژ بەیەکن واتە لەنێوان ئەم دووچەمکە پارادۆکس، هەیە ئەم دوو چەمکە لە زمانی شیعری زۆرینەی شاعیراندا، لەوێنە شیعریەکانیاندا، تەوزیفیان کردوە.
واتە ئەم دوو چەمکە لە زۆرترین حاڵەتدا لە دێڕە شیعریەکاندا دژ بەیەکیەک بەکارهێنراوە و هەرگیز نەگونجاوە بەیەکەوە لەدێرە شیعرێکدا بەکاربهێنرێ، بەڵام ئەم بەکارهێنانە دژە یەکە پارادۆکسیە لە هەردوو وشەی خۆشەویستی و مەرگ، مەگەر حسین مەردان توانیبێتی بەکاریان بهێنێ و وێنایەکی جوانیش ببەخشێ بە دێڕە شیعرەکەی. واتە پێکهاتەیەکی نوێگەریی هێنایە گۆڕێ، هەتاکو ئەمڕۆکە درێژەی هەیە و بوعدێکی ڕۆمانسی بە شیعرەکانی مەردان بەخشیوە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو بوێریی و سەرکێشی و یاخی بوونەی ڵە زمانی شیعری حسین مەرداندا بەدی دەکرێت.
حسین مەردان بەهۆی شێوازی نوسین و زمانە سەرکێشیەکەی، بەشاعیرێکی یاخی ناوزەند کراوە، واتە یاخیبونی حسین مەردان دەگەڕێتەوە بۆ زمانی شیعریەکەی لێرەوە ئیدی موتەلەقی وەک پێشتر ناتوانێ بەویستی خۆی زمانی شیعر و دەق بەپێی مەزاجی خۆی وێنا بکات، بەڵکو بەپێچەوانەوە، موتەلەقی ئیدی وەک ئەو دۆخەی کەهەیە و ڕەنگی داوەتەوە لەشیعرەکەدا وەک خۆی وێنای بکات.
بە واتایەکی دی ئەو هەنگاوانەی داوێتی بۆ نوسینی شیعر لەڕووی فۆرم وناوەرۆکەوە بەیەکەوە گونجاون، بەڵام لەڕووی ئیقاع و وێنە شیعریەکانیەوە وا لە موتەلەقی ناکات کە ماندووی بکات و بەدوای ماناو مەدلولەکانەوە بگەڕێ، بەڵکو ماناو دەربرینەکان بەشێوەیەکی جوان و ساکار داڕێژراوە کە دوورە لە ئاڵۆزی و گرێ و گۆڵ.
حسین مەردانی شاعیر، شاعرێکی تابڵێی بوێر وسەرکێش بوە، شیعر لای حسین مەردان بریتی یە لە ئەوپەڕی بوێری و لە بەکارهێنانی زمانی شیعری کە ئاوێتە ببێ لەگەڵ بوونی ئەو شتانەی کەهەستیان پێ دەکرێ، لەگەڵ ئەو شتانەی لەناو بوون دان و هەستیان پێ ناکرێ، وەک مەرگ و خۆشەویستی کە هەردوو ئەم چەمکە وێنای ژیان و ئەو دیووی ژیان ئەکەن.
شیعرەکانی حسین مەردان لەڕووی داڕشتنیەوە پەیوەستە بەڕامان و ووردبونەوەو لە چەمکی مەرگ، کە وێنای بەردەوامی دەبەخشێ، کە ئەمەش لای حسین مەردان جوانیەکی بوونیەوی هەیە و لەم ڕێگایەوە، خۆشەویستی بەستۆتەوە بەمەرگەوە. وەک لێرەدا ئاماژەی پێکردوەو دەڵێ:-
هاوین تێپەڕی
بەخەیاڵە خۆشەکاندا تێپەڕی
هاتە ناو شەوەکانی زستانەوەو
نایەتەوە..
سبەی دەمرین
هەروەک مردنی ئەو بیرەوەریانە
سبەی دەمرێ
سەردەمەکانی خۆشەویستی و خەوە خەمگینەکان
شعر لەلای حسین مەردانی شاعیر دەیگەیەنێتە نێو دنیای هەستە باڵاکانیەوە، وای لێدەکات کە بڵێ خۆشەویستی بریتی یە لە واقیعێکی بەشکراوی کاتی، لەبەرئەوەی بەتێپەڕبوونی کات دەگات بە مەرگ، بەم جورە شاعیر ڕادەمێنێ و بیردەکاتەوە لەناو پانتایی خەیاڵیدا دەتوانی لەواقعی شیعری بڕوانێ، واتە خۆشەویستی لای حسین مەردان بریتییە لەو گڕی شەهوەتەی کە کینگڵی پێوە لێدەدات و دەیگەیەنێتە لووتکەی چێژ بەخشین و هەوەسبازی، کە لێرەوە جورە مەزاجێک دەدات بەشاعیر کەبتوانێ گوزارشتی لێوە بکات، بەڵێ تەنانەت، بوێری لەدەربڕینی زمانی شیعری لای شاعیر هەر بریتییە لەو بوێریەی کە دواتر دەیگەیەنێ بە مەرگ، کە ئەمەش هیچ چارەیەکی ترنیە لەلای ئەو.
خۆشەویستی لەلای شاعیر پێکهاتەیەکی تێکەڵە کە بە مەرگ ڕوپۆشکراوە، چون خۆشەویستی لای مەران تەنها وێنای چێژێکی کاتی ئەو شەهوتە کاتیە دەکا. هەروەها جوانی بریتییە لە جوانی کاتی، کۆدەبێتەوە لەئەنجامی ئەو هەوەس و حەزەی ترسناکەی کە بەهۆی جەستەی ژنە پێکهاتە هەستیەکانی دەکەوێ، ژن لە لای حسین مەردان ئەگەرچی پانتایەکی فراوانی لەناو دەقە شیعریەکانیدا داگیرکردوە، بەڵام لە تەواوی شیعرەکانیدا کە بۆژن نوسیویەتی لەژێر کاریگەرێتی بیرو دیدگای فکریەوە نەبووە؟ کە بۆ ژن بنوسێ یان لەئەنجامی گەڕانەوەی بوبێ بۆ بیرەوەریەکانی لەگەڵ ژن دا، وە شیعرەکانی حسین مەردان کە بۆ ژن نوسیویەتی بەشێوەیەک نیە کە هانای بۆ هێماو کۆدو دەلالەتی واتای قوڵ بردبێ، بەڵکو لەڕێگای شیعرەکانیەوە کە تیایدا وەسفی ژنی کردوە گەیاندوێتی بە گڕی شەهوەت و هەوەس و ئارەزوویەکی شەپولاوی چێژ بەخش. وەک لێرەدا ئاماژەی پێکردوە:
مانگ ..
جوانترە لەو شەوگارەی
کە خۆشترین گۆرانی
خەجەریەک دەیچڕێ
کەجوانترە لەمانگ
بە دەنگە ژێیەکانی ئەینەخشێنێ
کە لەگەرویەکی پڕ بە بەرووبومەوە
دێتە دەرێ..
حسین مەردان لە تەمەنیدا بە حوکمی پیشەکەی کە لەبواری نوسین و ئیزگەو ڕۆژنامەو تەلەفیزیۆن کاری دەکرد زیاد لەچل ژن دەناسێ، بەڵام یەک ژن نەبوو بە هاودەنگ و هاوژین و خۆشەویستی، تەنانەت دواجار ڕوودەکاتە یەکێ لە مەلهاکانی بەغداد، لەوێ ژنێک دەبینێ گوڵێکی ڕەشی لە قژی داوەو سەرنجی حسین مەردانی شاعیر ڕادەکێشێ و کاتێک دەکەوێتە ژێر کاریگەری نیگای سیحری چاوەکانیەوە لەگەڵ خۆیدا دەیباتەوە بۆ ماڵ بەمەبەستی ئەوەی کە ئەمە دەبێتە خۆشەویستی و هاودەنگ و هاوژینی، بەڵام کاتێک ژنە لەژوورەکەی پشتەوە دێتە دەرەوە حسین مەردان ئاهێکی قوڵ هەڵدەکێشێ، چون ژنە واهاتوە کە لەگەڵ حسین مەردان بۆ شەوێک بمێنێتەوە تا بەیانی و ئاسودەی بکات لەبەرامبەر بڕێ پارەدا، بۆیە حسین مەردان پێی دەڵێ کاتێک لەناو مەلهاکەدا تۆم بینی بە پاکترین ژنی دنیام دەزانیت و لام وابوو تۆش کەوتیتە ژێر نیگای چاوەکانمەوە، بەڵام بەداخەوە ئێستاکە کە بەڕووتی دەتبینم ئێستا هەرچی جوانیەکانتە دۆڕاندت، لەبەرئەوە دەری دەکات و بەتەنیا دەمێنێتەوە.
حسین مەردان کاتێک دەچێتە بەغداد لەتەمەنی بیست ساڵاندایە و لەیەکێک لەڕۆژنامەکانی ئەو دەمە بەناوی اهالی وەک هەڵەبڕو نوسەر دادەمەزرێ، لەساڵی 1947 دا لەوێ، لەچایخانەکانی بەرازیلیەو، اعظمیه و هتد چاوی دەکەوێ شاعیری گەورەی عەرەب رەسافی، لەڕێگای گروپێکی خوێنەواری سەرکێش و یاخی کەدەزانن کاتەکانیان بەفیڕۆ چووە بەرەو بیرو بۆچونی نوێگەریان دەبات بەتایبەت لەو سەردەمەدا، کە سەروەختی سەرهەڵدانی فەلسەفەی وجودی بوو، بەرەو ئەم ڕێبازە فکری و فەلسەفییە دەڕۆن. کەدامەزرێنەی بوون گەرایی فەیلەسوفی فەرەنسی جان پول سارتەرە، حسین مەردان لەگەشتێکی دا بۆ پاریس چاوی دەکەوێ بەم فەیلەسوفەو دەکەوێتە ژێر کاریگەری چەمکە فکری و فەلسەفیەکانیەوە. مەردان لەبەغداد بەر چەندین کەڵە نوسەرو ئەدیبی گەورە دەکەوێ و کاریان لەگەڵدا دەکا وەک جبرا ابراهیم جبرا، هەروەها چەندین کاری اعلامی بۆ هونەرمەندە دیارەکانی ئەوکاتە کردوە وەک چاوپێکەوتنی ڕۆژنامەوانی ۆ عەفیفە ئەسکەندەری گورانی… بێژ عێراقی.
حسین مەردان، خاوەن تایبەتمەندێتی خۆی بوو لەبواری شیعرو ئەدەب لەسەر ئاستێکی یەکجار بەرز زۆرینەی شیعرەکانی لە گۆڤاری لوبنانی بۆ شیعر بڵاوکراونەتەوە، هەندێ لە قەسیدەکانی لەرووی زمان و هێماو کۆدوە زمانێکی سادی بەکاردەهێنا بۆنوسینی شیعرو قەسیدەکانی، حسین مەردان کاریگەر بووە بە (الیاس ابی شبکە)ی لوبنانی، هەروەها لە بواری نووسینی بابەتە ئەدەبی و کۆمەڵایەتی و سیاسیەکانی لەڕوژنامەوانیدا دەستێکی باڵای هەبووە، لەنوسینی ستون و گۆشە و وتارەکانیدا کە نوسەرە گەورەو دیارەکانی ڕۆژنامەوانی نەیانتوانیوە بەو شێوەی حسین مەردان بنوسن.
لەساڵی 1968 دا حسین مەردان دەکرێتە سەرەک نوسەرانی گۆڤاری الف بای عێراقی، کە گۆڤارێکی هەمەڕەنگی هەفتانە بوو لەبەغداد دەردەچوو، حسین مەردان لەم گۆڤارەدا هەفتانە پاشکۆیەکی ئەدەبی دەردەکرد لەگەڵ ئەلف با دا بۆ ئەدەب و شعر، زۆرجار شیعرەکانی یان لێکۆلینەوە ئەدەبیەکانی تیا بڵاودەکردەوە، لەگەڵ گۆشەی تایبەت بەژن و ڕۆڵی لەکۆمەڵگەی عێراقیدا وەک ژنێکی تێکۆشەر، زەحمەتکێش و ئازاد و سەربەست و ڕۆشنبیرو، ئاشق و زۆر شۆڕشگێڕو جەنگاوەر، ئەم هەنگاوەشی بۆ ئەوەبوو تاکو بسەلمێنێ ژن لەعێراقدا ئازادو کرێکارو ئازایە، لەکاتێکیشدا، ئەدەبی عێراقی بەرەو هاتنەخوارەوە دەڕویشت و ئاستی ئەدەبی دابەزی یەک لەو هۆکارانە ئەوەبوو کە حسین مەردان سێ ساڵ بوو کۆچی دوای کردبوو، دنیای شیعرو ئەدەب و نوسینی بەجێ هێشتبوو لەدنیادا نەمابوو.
من کۆتایەکەی خۆم
دەزانم …
سبەینێ بەهیواشی دەمرم
وەک مردنی،
ئەو درختە ڕزیوانەی
نێو قوڵایی دارستانەکان،
بۆ هەتا هەتا دەمرم ..
سەرچاوە/
اعمال الکاملە لشاعر حسین مردان
شاعر التمرد و موسس التعبیر و الحریە راي UTV