فەرمان سدیق: تا هێز و پارە لای پارتی و یەکێتی بێت، ئەو دۆخە بەردەوام دەبێت، بزوتنەوەی گۆڕانیش گورزێکی کەمەر شکێنی لە دەنگی ناڕازیدا..
فەرمان سدیق: تا هێز و پارە لای پارتی و یەکێتی بێت، ئەو دۆخە بەردەوام دەبێت، بزوتنەوەی گۆڕانیش گورزێکی کەمەر شکێنی لە دەنگی ناڕازیدا..
دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ ڕۆژنامەنووس بەڕێز فەرمان سدیق سەبارەت بە پەیوەندی هەولێر و بەغدا و پرسی موچەو ئایندەی سیاسی کوردستان…
بۆپێشەوە: ململانێی نێوان دەسەڵاتی هەرێم و بەغدا، ململانێی ناو خانەوادەی بۆرژوازییە لە ئاستی عێراقدا، خەڵکی کرێکار و زەحمەتکێش بۆئەوەی نەبنە سوتەمەنی ئەو ململانێییە، دەبێ چی بکەن و چ ئەرکێک دەکەوێتە سەرشانیان؟
فەرمان سدیق: من وای نابینم ئەو ململانێیەی لە عێراق و هەرێمی كوردستان هەن، ململانێی بۆرژوازی خانەوادەكان بێت. ئەو ململانێیەی هەیە دەكرێت دابەشی بکەین بەسەر دوو بەشی سەرەكی، ناوخۆ و دەرەوە، هەردوو بەشیش كاریگەری و كارتێكراون بە یەكتری.
ململانێی ناو عێراق زۆر ئاڵۆزن، بەجۆرێك ئاڵۆز بووە بەرژەوەندی وڵاتانێكی زۆری تێكەوتووە، و ئەو وڵاتانەش لە هەوڵدان بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانیان لە عێراق، ئەمەش وادەكات دەستوەردان بكەن.
ئەوەیشی وای كردووە وڵاتان بەتایبەت ئەمەریكا و ئێران، ئینجا توركیا و وڵاتانی كەنداوی عەرەبی وا بە ئاسانی بتوانن دەستوەردان بكەن، پەیوەندیدارە بە پاراستنی بنەماڵە و حزبەكان بەپێی شوێنی جوگرافی، ئەمەیە خاڵی كارتێكراو و كارلێكراوی ململانێی ناوخۆ و دەرەوە كە كاریگەرییان بەسەر یەكەوە هەیە.
بۆ نمونە، زۆرینەی حزبە سوننەكان لەدوای 2005، مەرجەعی بڕیاریان وڵاتانی عەرەبی بوو، ئێستا بەشێكیان مەرجەعەكەیان بووەتە ئێران. وەك دەزانن حزبە شیعەكانیش كە زۆرینەیان پاشگری ئیسلامییان هەیە، ئێران بە مەرجەعی خۆیان دەزانن و لە بڕیاری دەرناچن. پەیوەند بە هەرێمی كوردستانیش وەك ڕوون و ئاشكرایە كە یەكێتی نیشتمانی كوردستان پارسەنگی زیاتر بەلای ئێرانە نەك ئەمەریكا، پارتی دیموكراتی كوردستانیش بەلای توركیایە ئینجا ئەمەریكا.
ئەمە هاوكێشە گشتییەكەیە، حزبەكان بۆ پاراستنی خۆیان و بەرژەوەندی بنەماڵە حوكمڕانەكان خۆیان هەڵداوەتە باوەشی ئەو وڵاتانەی دەرەوە، نەك خەڵكی عێراق و هەرێمی كوردستان، بۆیە دەبینین دوای چوار هەڵبژاردنی پەرلەمانی، ئێستا بۆ خەڵكیش ڕوون بووەتەوە كە هەڵبژاردنیش بووەتە یاریەكی سیاسی و ناتوانێت گۆڕانكاری بخوڵقێنێت تا ئەو كاتەی ناوەندی بڕیار نەگەڕێتەوە بۆ بەغدا، نەك واشنتن و تاران و ئەنقەڕە، یانیش دابەشبوونی عێراق بۆ سێ هەرێم. بۆیە خەڵكیش تا بڕیار لە بەغدا نەبێت، یەك ڕێگەیان لەبەردەم ماوە كە راپەڕینە، كە بە دیدی من راپەڕینیش چارەسەری دۆخی عێراق ناكات و ئەمە پرسێكی ئاڵۆزە بۆ خۆی و دەمانخاتە بەردەم چەندان پرسیاری تر كە لێرە جێگەی نییە.
بۆپێشەوە: دوای ١٧ ساڵ لە پەیوەندی فیدرالی هەرێم بە بەغداوە، پوچی ئەم فیدرالیزمە بەكردەوە خۆی نیشانداوە، بەدیلی فیدرالیزمی قەومی چییە؟
فەرمان سدیق: ئەوەی هەیە فیدڕاڵی نییە، بەڵكو دیفاكتۆیە بەسەر بەغدا سەپێنرا. بۆیە لە عێراق سیستمی فیدڕاڵی تاقی نەكراوەتەوە تا بزانین پووچە یان نا.
سەیرێكی دەستوور بكە كە سیستمی فیدڕاڵی لە عێراق رێكخستووە، بەڵام دامەزراوە فیدڕاڵییەكان دوای 17 ساڵ هێشتا دانەمەزراون، بە دیدی من ئەمە پەیوەندی بە كورتبینی سەركردایەتی پارتی و یەكێتی و سیاسەتی شیعەی حوكمڕانە.
پارتی و یەكێتی، هێندەی لە خەمی كۆكردنەوەی زۆرترین داهات بوون بۆ خۆیان، لە خەمی خاك نەبوون، بۆیە پێداگیریان لەسەر دامەزراندنی دامەزراوە فیدڕاڵییەكان نەكردووە، هەوڵی سڕینەوەی بڕیارەكانی سەركردایەتی شۆڕشی بەعس نەدراوە كە گۆڕانكاری دیمۆگرافی لەنێوان شارەكان دروست كردووە. هەرچی شیعەی حكومڕانە، خەریكەی ستراتیژی سیاسەتەكەیان ڕوون و ئاشكرا دەبێت، بەتایبەت دوای شەڕی داعش، ئەوان دوای بەغدا ئێستا ناوچەیەكی زۆری سوننە نشینیان بە شیعە كردووە، ئەگەر ئەمە دژ بە سوننەی هاوزمانی بكات، بێگومان باوەڕی بە سیستمی فیدڕاڵی نییە بۆیە هەمیشە بەربەست دەخاتە بەردەمی، ئەگەریش كورد و سوننە بەیەكەوە پێشگری لە قەڵەمڕەوی شیعە نەگرن، لە داهاتووێكی نزیكدا قەلەمڕەوی شیعە بە زمانی كوردی لە هەولێر و سلێمانی و دهۆك دەبینین.
بۆپێشەوە: ئاینندەی سیاسی كورستان، لە ژێر سایەی دەسەڵاتی شیعەی سیاسی و بزوتنەوەی ناسیونالیستی عەرەبیدا، نادیارە، چۆ دەكرێت زەمانەتی ئایندەی سیاسی كوردستان بكرێت؟
فەرمان سدیق: ئایندەی سیاسی عێراق لای تۆ نادیارە، بەڵام لای شیعەی دەسەڵاتدار دیارە، ئەوان بەشێكن لە هاوكێشەی هیلالی شیعە كە مەرجەعەكەی ئێرانە، كەواتە كاردەكەن بۆ فراوانكردنی قەڵەمڕەوی شیعە. بەڵام ئەوەی نادیارە ئایندەی هەرێمی كوردستانە كە ئەگەر ئەوروپا بەتایبەت فەڕەنسا و ئینجا ئەمەریكا نەبێت زۆر دەمێك بوو بەهۆی سیاسەتی چەتەگەرایی و مافیایی و تموحی بنەماڵەیی پارتی و یەكێتی، شتێك نەمابوو ناوی هەرێمی كوردستان.
كێشە بنەڕەتییەكە ئەوەیە تا پارتی و یەكێتی نەبن بە “جاش”ی كوردو “جاش”ی تاران و ئەنقەڕە بن، كورد و هەرێمی كوردستان دۆخیان لەوە باشتر نابێت و ئایندەیشیان هەمیشە مەترسی لەسەرە.
بۆپێشەوە: مافی هاوڵاتی یەكسان لەبەرامبەر یاسادا، تەنها لە ژێر سایەی دەوڵەتی هاوڵاتییدا مەیسەر دەبێت، لە غیابی ئەو دەسەڵاتەدا، ڕێگەچارەی خەڵكی كوردستان چییە؟
فەرمان سدیق: خەڵكی كوردستان هاوشێوەی خەڵكی عێراق هیچ رێگەچارەیەكیان نەماوە، دەركەوت هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەو عەسا سحرییە نییە گۆڕانكاری بخوڵقێنێت.
تا هێز و پارە لای پارتی و یەكێتی بێت، ئەو دۆخە بەردەوام دەبێت، بزوتنەوەی گۆڕانیش گورزێكی كەمەرشكێنی لە دەنگی ناڕازی دا، رەنگە راپەڕینی خەڵك بتوانێ كۆتایی بە دەسەڵاتی پارتی و یەكێتی بهێنێت، بەڵام دوای راپەڕین چی؟ كێ دەسەڵات دەگرێتە دەست؟ دیفاكتۆی هەرێمی كوردستان پارێزراو دەمێنێتەوە لە چوارچێوەی عێراق؟
ئەمانە ناڕوونن، بۆیە تەنیا خەڵك ناتوانێت گۆڕانكاری بكات ئەگەر ئەمەریكاو وڵاتانی ئەوروپی گوشاری توند نەخەنە سەر پارتی و یەكێتی بۆ ئەنجامدانی چاكسازی و بەهێزكردنی سیستمی پەرلەمانی و دیموكراسی و بە دامەزراوەكردنی دامەزراوەكان و بڕینی دەستی حزب لەناو حكومەت.
بۆپێشەوە: خەڵكی كوردستان مافی خۆیان نییە، لە رێگای ریفراندۆمێكی ئازادانەدا بڕیار لە چارەنووسی سیاسی خۆیان بدەن بە مانەوە لەگەڵ عێراق یان جیابوونەوەو پێكهێنانی وڵاتێكی سەربەخۆ؟
فەرمان سدیق: بێگومان مافی خۆیانە، بەڵام ئەو مافەی خەڵكی هەرێمی كوردستان بەستراوەتەوە بە دوو خاڵ، خاڵی یەكەم ئەوەیە كە هێشتا سیستمی فیدڕاڵی و حكومەتی هاوڵاتی بوون لەعێراق جێگیر نەكراوە كە دەسەڵاتدارانی بەغدا قبوڵی ئەنجامەكەی بكەن، دووەمیش بوونە دەوڵەتی باشووری كوردستان وەك بۆمبی ئەتۆم وایە بەر تاران و ئەنقەڕە بكەوێت، ئەمە حەقیقەتەو قەدەری كوردە و نابێت سیاسییەكان نادیدەی بگرن، پەرچەكرداری ئەو دوو وڵاتە زلهێزەی ناوچەكەیشیمان بینی كاتێك ریفراندۆمێكی بێ بەرنامە و پلان و حیساباتی دوای ڕیفراندۆم لە هەرێمی كوردستان ئەنجام درا.
بۆپێشەوە: بەكردەوە دەركەتووە، كە دەسەڵاتی ناسیونالیزمی كورد، كۆسپێكی سەرەكی سەر ڕێگەی چارەسەری پرسی سیاسی خەڵكی كوردستان و ئایندەكەیەتی، چۆن دەكرێت ئەو كۆسپە وەلابنرێت؟
فەرمان سدیق: خۆزگە دەسەڵاتدارانی پارتی و یەكێتی ناسیۆنالیزم دەبوون، دەمێك بوو ئێمە ببووین بە دەوڵەت. بە كردەوە ئەوان سەلماندوویانە جگە لە بازرگانێك بە قەزیەی كوردی هیچی تر نین، ڕەنگە ئەوان بار بن بەسەر قەزیەی كوردی، بۆیە تا مانەوەی سنووری دوو ئیدارەیی ئەو دۆخە بەردەوام دەبێت، كەواتە دەبێت هەموو گوشارەكان بۆ سڕینەوەی ئەو سنوورە دەستكرد و مۆتەكەیە بن.
بۆپێشەوە: بۆ ئەوەی كرێكاران و كارمەندان و موچەخۆران نەبنە قوربانی ململانێی نێوان بەغدا و هەولێر دەبێ چی بكەن؟
فەرمان سدیق: چاكسازی ڕیشەیی و سڕینەوەی لیستی موچەخۆرانی حزبی لەناو لیستی فەرمانبەرانی میری. بەڵام ئەو چاكسازی و سڕینەوەی ئەو لیستە یەكسانە بە مەرگی پارتی و یەكێتی بۆیە نایكەن و تا دێت قوماری زیاتر بە قوتی خەڵك دەكەن، یان بۆیان دەچێتەسەر یانیش سەریان دەخوات.
بۆپێشەوە: نوێنەرانی حزبە بۆرژوازییەكانی كوردستان لە بەغدا بەهیچ جۆرێك نوێنەرایەتی خەڵكی كوردستان و ماف و داخوازییەكانیان ناكەن، خەڵكی كوردستان چۆن دەكرێت نوێنەرایەتی بكرێن؟
فەرمان سدیق: بە سیستمی دیموكراسی ناكرێت بڵێین نوێنەرایەتی خەڵكی كوردستان ناكەن، چونكە ئەوان بە دەنگی خەڵك بوونەتە پەرلەمانتار، بەڵام ئەگەر بڵێی وەزیفەیان بووەتە پارێزگاری كردن لە بەرژەوەندی حزب لەسەر حیسابی بەرژەوەندی نیشتمانی ئەوە پرسێكی تر و ڕاستترە.
هۆشیاری هەڵبژاردن و ڕەواندنەوەی ترسی كە پارتی و یەكێتی بەدیلیان نییە، باشترین كارێكە ئیشی لەسەر بكرێت، جگە لەو دوو حزبە، چەندان حزبی تر هەن، بەداخەوە ئەوە خەڵكن متمانە بەوان ناكەن، یان دەنگ نادەنە كاندیدانی لیستە سەربەخۆكان، بۆیە دەبێت قبوڵی دەرئەنجامەكەیشی بكەن.
بۆپێشەوە: چۆن دەڕواننە ئایندەی سیاسی كوردستان، لە ژێر سایەی دەسەڵاتی بۆرژوازی عێراق و دەسەڵاتی داسەپاوی بزوتنەوەی شكستخواردووی كوردایەتی؟
فەرمان سدیق: وەك لەسەرەتا ڕوونم كردەوە، ئەوەی لە عێراق و هەرێمی كوردستان هەیە، دەسەڵاتیكی بازرگانی دەستی دەرەكین، دەرەكی بەو مانایەی وڵاتانی ناوچەكە ڕۆڵیان هەیە لە دانانی كەسەكان كە نابێت بەهیچ شێوەیەك ئەو كەسانە زیان لە بەرژەوەندییەكانی تاران و ئەنقەرە نەدەن.
تا بەردەوامی ئەو هاوكێشەیە كە لە وەڵامی پرسیاری یەكەمدا بە كورتی ڕوونم كردووە، هەرێمی كوردستان هیچ ئایندەیەكی سیاسی نییە.