بنەماڵە گەندەڵترین ئۆرگانی ناو کۆمەڵگە و ھۆکاری توندوتیژی بەدژی ژنان نووسینی: ھەتاو عەبدوڵاھی
بنەماڵە گەندەڵترین ئۆرگانی ناو کۆمەڵگە و ھۆکاری توندوتیژی بەدژی ژنان
نووسینی: ھەتاو عەبدوڵاھی
ئەگەر بمانەوێ پێناسەیەک لە بنەماڵە بدەین دەتوانین بڵێین یەکەیەکی کۆمەڵایەتی پێکهاتوو لە ژن و پیاوە کە لە ئاکامدا مناڵیان دەبێ و لەناو کۆمەڵگەیەکی بچووک بەیەکەوە ژیان دەکەن. هەڵبەت پێناسەیەکی تر لە بنەماڵە ئەوەیە کە چەند کەس بەهۆی بوونی بەرژەوەندی هاوبەش لەناو ماڵێک و لە شوێنێک دەژین. پێناسەی بنەماڵە و کلتووری بنەماڵەکەکان بەپێێ چەشنی هەڵکەوتەیی و شوێنی جوگرافیایی دەگۆڕدرێ و پێناسەی چەشناو چەشن لەخۆدەگرێ. بنەماڵە یەکەیەکی بچووکی ناو کۆمەڵگە واتە کۆمەڵگەیەکی بچووکە کە راستەوخۆ پەیرەوی لە کلتور و یاسای کۆمەڵایەتی دەکات کە کۆمەڵگەش راستەوخۆ لەسیستم و دەوڵەتەوە پەیرەوی دەکا، بۆیە بنەماڵە قەت ناتوانێ بە تەنیا بڕیاردەری پەروەردەی مرۆڤ بێ و ڕاستەوخۆ پەیڕەوی لە سیستمی حاکم بەسەر ئەو ولاتەدا دەکات. هەر وەک ئاماژەمان پێدا لەناو هەر وڵاتێک شێوە و پەروەردە و چۆنیەتی هەڵسوکەوتی بنەماڵەیی دەگۆڕدرێ کە لێرەدا چەند نمونەیەک دەخەینە روو. لەناو وڵاتانی ئەوروپایی بەهۆی بوونی خەباتی ساڵەهای ساڵی چالاکانی بزوتنەوەی ژنان و ئازادیخوازان بنەماڵە نەقش و رۆڵ و پەروەردەی باشترە تا وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناڤین. ئەوەی مەبەستی ئێمەیە نەقش و رۆڵی بنەماڵە بۆ چەوساندنەوەی ژنان لە وڵاتانی رۆژهەلاتی ناوەڕاستە ئەو وڵاتانەی کلتوری چەق بەستووی ئایین و پیاومەزنی تێیدا زاڵە و ئایین بە تایبەت ئایینی ئیسلام راستەوخۆ شوێن دانەری هەیە لەسەر بنەماڵەکان و بنەماڵەی کردووە بە گەندەڵترین ئۆرگانی چەوساندەوەی مرۆڤ بە گشتی و ژنان بە تایبەتی. لەو ولاتانەدا بەهۆی ئەوەی هەموو سەرمایە و راگەیاندن و ئامرازەکانی ڕاهێنان بە تایبەت سیستمی فێرکردن و پەروەردە لەبەردەستی سیستمێکی ئایین سالار و پیاومەزنە ژنان هەمیشە قوربانی سەرەکی توندوتیژین. یاسا لە وڵاتانی رۆژئاوایی تا رادەیەکی زۆر لە پشت ژنانە و بەرگری لە مافیان دەکات و تاوانبارانی کردەوەی توندوتیژی سزا دەدات، بەڵام لە ولاتانی رۆژهەلاتی ناوەراست یاسا بە ئامانجەوە پشتگیری لە قوربانیانی توندوتیژی ناکات و بەو هۆکارە ژنان لەناو ئەو کۆمەڵگەیانە کاتێک توندوتیژیان بەرامبەر دەکرێ بێ دەنگی هەڵدەبژێرن. توندوتیژی بۆتە میوانی ساتەکانی ژنان و ژنان بە کلتوری بێ دەنگی لەبەرامبەر ئەو تاوانە قیزەونە راهاتوون. سیستم بە ئامانجەوە بە دانانی ئەخلاقیانی ئیسلامی کە بەردەوام لەناو کۆمەڵگە بەرهەمی دەهێنێ، کۆمەلگە و بنەماڵە بەو راستایە هیدایەت دەکات و بنەماڵەکانیش نەقش و ڕۆڵی نەرێنی و مەترسیداریان لەو پەیوەندییەدا هەیە. لە کۆمەڵگە دواکەوتوو و ئیسلامیەکاندا بنەماڵە بە جێگای ئەوەی شوێنی ئارامی و هێمنی و ئەمنیەتی ژنان بێ، بۆتە مەترسیدارترین شوێنی ژیان کە سوکایەتی و لێدان و هەموو جۆرەکانی توندوتیژی تێیدا پەیرەو دەکرێ. ئەو ژنانەی لە ناو ئەو کۆمەلگەیانەدا دەبنە قوربانی کردەوەی توندوتیژی بەهەموو جۆرەکانیەوە کەم نین زۆرجار ئاستی توندو تیژیەکە ئەوەندە مەترسیدارە کە خۆی لە سڕینەوەی جەستەی ژناندا دەبینێتەوە و دادگا و رێسا لەو نێوەدا تەنیا رۆڵی دیکوریان هەیە. بەداخەوە ساڵەهای ساڵە بنەماڵە لەخزمەت حاکمانی سەرمایەدایە و ئامانجەکانی سیستم بۆ چەوسانەوەی ژنان بەرێوە دەبات. له راستیداو به واتایه‌کی دیکه توندوتیژی لەناو ئەو بنەماڵانە ته‌نیا لایه‌نی جه‌سته‌یی بۆ سه‌ر ژنان له خۆ ناگرێ، به‌ڵکو توند دەرونی و توندوتیژی هزری‌و په‌روه‌رده‌یی‌و هتد… ده‌گرێته‌وه. له‌سه‌رتاسه‌ری جیهان و له‌راده‌ی جۆراوجۆردا ئه‌م دیارده دژه مرۆڤایه‌تییه، چ به شێوه‌ی لێدان و سووکایه‌تی پێکردن، ده‌ستدرێژی جنسی و باقی جۆره‌کانی توندوتیژی جه‌سته‌یی خۆی ده‌رده‌خات و دواتر ئاسه‌واره نیگه‌تیڤه‌کانی له‌سه‌ر رۆح و ره‌وانی ژنان خۆی ده‌نوێنێ. سیمای دزێوی توندوتیژی لەناو بنەمالەکان، له ئازارو ئه‌شکه‌نجه‌ی ژنان له کاتی مناڵییه‌وه ده‌ست پێده‌کات و له‌هه‌ر زه‌مه‌نێکدا به سه‌ره‌نجدان به پێکهاته‌و بارودۆخی ژنان له‌ناو کۆمه‌ڵگە ده‌گۆردرێ و پێناسه‌ی چه‌شناو چه‌شن له‌خۆ ده‌گرێ و، سیستمی سه‌رمایه‌داریش له‌بره‌وپێدانی رۆڵ ده‌گێڕێ. توندوتیژی تایبه‌ت به‌نیزامی چه‌وسێنه‌ری سه‌رمایه‌داریە که مانه‌وه‌ی له‌گره‌وی هه‌ڵسوکه‌وتی توندوتیژ به‌دژی مرۆڤه‌کانه. بنەماڵە بۆتە شوێنی دەسترێژی بۆسەر ژنان بە بیانووی مارەیی و فرۆشتنی ئەوان بە بیانووی بڕە مارەیی، بۆتە شوێنی کەم ئەندام کردنی ژنان کە دەتوانین باس لە خەتەنە بکەین. بنەماڵەکان لە ناو کۆمەڵگە دواکەوتووەکان بۆتە شوێنی ئازار و سوکایەتی و بە کەم گرتنی ژنان کە هەمووی لە روانگەی مڵکایەتی ژنەوە واتە مالکیەتی خسوسی سەرچاوە دەگرێ. لەناو ئەو جۆرە بنەماڵانەدا ژنان مڵکی سەرەکی پیاون و پیاو هەرجۆر کە مەیلی لەسەر بێ لەگەڵ ئەو مڵکەی هەڵس و کەوت دەکات. کۆمەڵگە و بنەماڵەی سیستمی سونەتی و دواکەوتووو سەرمایەدار کە دوو ئەبزاری ئایین و پیاومەزنی بۆ چەوساندنەوەی ژنان لەبەر دەستە بۆتە شوێنی کوشتن و بڕینی ژنان و بکەرانی ئەو جینایەت و ستەمە گەورە بەگشتی بکوژانی ژنان لە ناو بنەماڵە لە ئەندامانی بنەماڵە وەکو و باوک، برا، خاڵ، مام، زاوا و تەنانەت پیاوی دراوسێ پێک دێ، چونکە کاتێک لەناو ئایینێک دا باس لە بەردبارانی ژنان و مارەیی و کڕین و فرۆشی ژنان بکرێ و ئەو روانگە و هزرە دواکەوتوو و مەترسیدارە بەردەوام دەرخواردی تاکەکان بدرێ بێ گومان ئەندامانی کۆمەڵگەی بچووکیش کە ناوی بنەماڵەی لێنراوە ئیزن بە خۆیان دەدەن ببنە حاکم و بەرێوەبەری ئەحکامی خوایی و بۆ بەریوەبردنی ئەو ئایینەش لە هیچ جینایەتێک سڵ ناکەن. بۆیە دەتوانین بلێین بنەماڵە لە ناو سیستمی سەرمایەداری وئایین سالار و پیاومەزنی هۆکار و پەرەپێدەری توندوتیژی بە دژی ژنان و تا کاتێک سیستەم سیستمێکی مرۆڤ تەوەر نەبێ ناتوانین چاوەروانی ئەوە بین بنەماڵەکان رۆڵی بەرچاو لە پەروەردەی مرۆڤدا بگێرن.