حەسەن عارف: هیچ جموجوڵێك، لە ناو حیزب و گروپ و میلیشیاكانی شیعە و سونە و یەكێتی و پارتی و سەرجەم هێز و حیزبە بچوك و لاكەوتەكانیش، بە بێ دەست لەپشتی لایەنێكی دەرەكی، هیچیان ناتوانن پەنجە بە ئاودا بكەن… دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ بەڕێز حەسەن عارف چالاكوان و هەڵسوڕاوی كۆمۆنیست سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتی نوێ لە عێراق.

حەسەن عارف: هیچ جموجوڵێك، لە ناو حیزب و گروپ و میلیشیاكانی شیعە و سونە و یەكێتی و پارتی و سەرجەم هێز و حیزبە بچوك و لاكەوتەكانیش، بە بێ دەست لەپشتی لایەنێكی دەرەكی، هیچیان ناتوانن پەنجە بە ئاودا بكەن…

دیمانەی بۆپێشەوە لەگەڵ بەڕێز حەسەن عارف چالاكوان و هەڵسوڕاوی كۆمۆنیست سەبارەت بە پێكهێنانی حكومەتی نوێ لە عێراق.

سەرەتا زۆر سوپاسی بۆپێشەوە دەكەم بۆ ڕەخساندنی ئەم دەرفەتە و گفتوگۆ كردن لەسەر پرۆسەی سیاسی و پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق. كە لە هەردوولاوە چارەنووس و ژیانی (دەستەو تاقمی گەندەڵ و مشتێك دوژمنی خەڵكی عێراق لە سونە و شیعە و حیزبە كوردییەكان) بەگشتی بۆرژوازی عێراق و كوردستان لە لایەك، و لەلایەكی تریشەوە جەماوەری بەرینی كرێكاران و خەڵكی ماندوو زەحمەتكێشی عێراق، لانی كەم بۆ ماوەی چەندین ساڵ دیاری دەكات.

ڕاستەوخۆ بچمە سەر وەڵامدانەوەی پرسیارەكان؛

بۆپێشەوە: جموجۆڵەكان بۆ پێكهێنانی  حكومەتی نوێی عێراق، بەردەوامە… تا چەندە لاتان وایە ئەم حكومەتە دەتوانێت سەربەخۆ بێت و دوور لەدەستێورەردانی دەرەكی پێكبێت؟

حەسەن عارف: هەر لەسەرەتای پرۆسەی دواهەمین ئامادەییەكان بۆ هەڵبژاردنی نوێنەران لە پەرڵەمان و حكومەتی نوێی عێراقدا دیار بوو كە چ گاڵتەجاڕییەك بەڕێوەیە!؟ لەخۆپیشاندان و ناڕەزایەتیەكانی ئۆكتۆبەری ٢٠١٩ دا خەڵكی عێراق وەڵامی پێشوەختەی ئەم پرۆسەیەی دابووەوە. وە حكومەتی عادل عەبدولمەهدی، كە تا بینەقاقای لە ئەزمەیەكی قوڵدا نووقم بوو بوو، تێكوپێكدا و ڕوخاند. پاشان ئەو بەشداریە كەمەی خەڵكی لە هەڵبژاردنەكاندا، دیسان مستەكۆڵەیەكی تری جەماوەری ناڕازی عیراق بوو لە ناوچەوانی دەسەڵاتداران و سەرجەم پرۆسەی سیاسی حیزبە سەرمایەدارە دواكەوتوو و چاوچنۆكەكانی عێراق و هەرێمی كوردسان سرەواند.

كاتێك دەریاوانەكان و ڕاوچییانی ماسی، خۆیان ئامادەدەكەن بۆ ئەوەی بچنە ناو دەریاوە بۆ راوە ماسی، ئەو تۆڕەی بەكاری دەهێنن بۆ ڕاو، كاتێكی هێجاگار زۆریان دەوێت تا تۆڕەكە لە ئالۆزكاوی و گرێ و تێكەڵوپێكەڵییەكەی ڕزگار دەكەن و ئامادەی دەكەن بۆ ڕاو. هەلومەرجی ئێستای عێراق، و لەدوای داگیركردنی كوێت لەلایەن ڕژێمی گۆڕبەگۆڕی بەعس و سەدام، تەواوی جومگەكانی عێراق وەك تۆڕی ڕاوی ماسی ئاڵۆسكاوە بەیەكدا، بەڵام ڕێككردنەوەی بۆ دابینكردنی ئاسایش و هێمنی بۆ دەسەڵاتدارێتی، هێندە قورسە لەوانەیە بۆ چەندین ساڵی تریش نەتوانرێت ئەو هەلومەرجە ئارامە فەراهەم بێت.

ڕێك ئەم هەلومەرجی لێكهەڵوەشان و خاپوركردنی وڵاتێكی دەوڵەمەندی وەك عێراق، بۆتە دەرفەت و هەلێكی زێڕین بۆ هاتنەپێشەوەی كۆنەپەرسترین و دواكەوتووترین هێز و تاقمی ناسیۆنالیست قەومی عەرەبی و كوردی و ئیسلامییەكان بە سونی و شیعەوە، كە وەك مشەخۆرێكی ترسناك، لەم سەرگەردانی و ئاڵۆزكاوییەی هەلومەرجی عێراق و كوردستان كەڵك وەربگرن. كە ڕاستەوخۆ پاش هاتنە پێشەوەی ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی، و پاشان لە ساڵی ٢٠٠٣ داگیكرنی عێراق و لابردنی سەدام و حكومەتی بەعس لە دەسەڵات، پاشان ئاواڵابوونی وڵات و سنوورەكانی بۆ وڵاتانی ناوچەكە، بەتایبەتی ئێران، توركیا، سعودییە، قەتەر و هەندێ وڵاتی تر، عێراق بۆتە مەیدان و یەكلاكرندنەوەی دەیان كێشەی كۆن و تازەی ناوچەیی و جیهانی.

بەپێی ئەو هەلومەرجەی كە باسمكرد، هیچ جموجوڵێك، لە ناو حیزب و گروپ و میلیشیاكانی شیعە و سونە و یەكێتی و پارتی و سەرجەم هێز و حیزبە بچوك و لاكەوتەكانیش، بە بێ دەست لەپشتی لایەنێكی دەرەكی، هیچیان ناتوانن پەنجە بە ئاودا بكەن.

تەنانەت هێنانە پێشەوەی موستەفا كازمیش، وەك سیناریۆیەك وایە، كە لەڕێگای ئەمەوە توڕەیی و ناڕەزایەتی پەنگخواردووی جەماوەری عێراقیان پێ هێوركردەوە. بەڵام دەسەڵات و جومگە گرنگەكانی تەواوی عێراق، لە ژێر دەستی باند و حیزبە دەسەڵاتدار و سەرانی ئەو حیزبانەدایە.

بۆپێشەوە: شەڕ لە ئۆکرانیا، بەشێوەی جیاواز کاریگەری لەسەر هەموو دنیا هەیە، کاریگەری ئەم شەرە تا چەندە لەسەر پرسی پێکهێنانی حکومەتی عێراق هەیە؟

حەسەن عارف: گەر بەشوێن وەڵامی ئەم پرسیارەدا بگەڕێین، دەتوانین لە شكستی ئەمەریكاوە گۆشە جیاوازەكانی ئەم هەلومەرجەی جیهان هەڵسەنگێنین، شەڕ لە ئۆكرانیا، بەجیا لە كێشەیەك لەنێوان ئەو وڵاتە و ڕووسیا، كە مەودایەكی فراوانتری مێژوویی و ئابووری و ئەمنی ڕووسیا و وڵاتانی خۆرهەڵاتی ئەوروپاوە هەیە، كە لە دوای جەنگی جیهانی دووەمەوە، هەمیشە كێشەی نێوان جەمسەری ململانێكان بووە. پرسیارەكە دەشتوانێت تەنانەت شكستی ئەمەریكا و هاوپەیمانەكانی لە ئەفغانستانیش بخاتە پاڵ ئەو كاریگەرییانەی كە بە بۆچوونی من ڕاستەوخۆ لە ناوخۆی عێراق و تەنانەت كاریگەری بۆ سەرجەم ئەو وڵات و لایەنانەی كە لە مەیدانی عێراقدا دەرگیر و دەستەویەخەن، سایە دادەنێت. هەر ئێستا ناتوانایی پێكهێنانی حكومەت لەلایەن ئەو هێزانەی خۆیان بە براوەی گاڵتەجاڕی هەڵبژارنەكانی ئەم دواییەی عێراق دەزانن، تەنانەت نوزەی هیوا و دەروازەیەكیش نییە، بۆ تەبا بوونی هەموو لایەنەكان، كە هەر حیزبەی، یان تاقمەی سەر بە لایەنێكی كێشەكانی ناوچەكەن، شیعەكان كەمپی ئێران و سونەكانیش كەمپی سعودییە و یەكێتی گوێ لەمستی ئێران و پارتی داردەستی توركیا، تەنانەت هیچ هێزێك كە بە تاكە نەفەرێك، یان تەنانەت بەشداریش نەبێت لە حكومەتەكەیاندا، سەرجەمیان كلكیان گرێداوە بە وڵاتێكی ناوچەكە و جیهانەوە. هەلومەرجێك لە جیهاندا هاتۆتە ئاراوە، شكستی تاك جەمسەری ئەمەریكا و لاوازبوونی هێز و سیاسەتەكانی ئەوروپا و ناتۆ، ودەركەوتنی ڕووی راستەقینەی بەشداری ئەمانە لە كێشەكانی جیهاندا، و هاتنە پێشەوەی هێزی بەرامبەری نوێ، مەبەست ڕووسیا و چین، بێگومان هەلومەرجی جیهان و كێشەكانی دەگۆڕێت بە ئاراستەی تردا، بێگومان ئەمڕۆ هەركێشەیەك لە جیهاندا ڕووبدات، بێگومان سایە و كاركردی هەمەلایەنە دادەنێت لەسەر دوورترین وڵات و سوچ و كەلەبەرەكانی جیهان. گەر شەڕ لە ئۆكرانیایە، پرۆسەی پێكهێنانی حكومەت لە عێراق ئاڵۆزتر دەكات، تەنانەت بۆ سەرانی دەسەڵاتدارانی ئێستای عێراق تووشی سەرگێژە و سەرگەردانییەك بوون، كە توانای پێكهێنانی حكومەتیشییان نییە، بەتایبەتی جەمسەرێكی ئەم شەڕە ڕووسیایە كە ئێستا لە سوریا و ناوچەكەدا ئەویش پشكی هەیە لە كێشەكاندا.

بۆپێشەوە: کاریگەری دواکەوتنی پێکهێنانی حکومەت لە عێراقدا، چ کاریگەرییەکی لەسەر ژیان و گوزەرانی خەڵکی عێراق و کوردستان هەیە؟

حەسەن عارف: گرنگترین لایەنەكانی ئەم باس و گفتوگۆیە، ئەم پرسیارەیە، كە پێكهێنانی حكومەتی عێراق و دواكەوتنی، چۆن و چ كاریگەرییەكی لەسەر ژیان و هەلومەرجی كار و ژیانی خەڵكی عێراق و كوردستان دادەنێت، خەڵكی كوردستان لە ساڵی ١٩٩١وە خەڵكی عێراق بەگشتی لە ساڵی ٢٠٠٣ وە باجی هەلومەرجێك دەدەن، كە تێكچوونی شیرازەو كار و ژیانی ئاسایی ئەو ملیۆنان مرۆڤانەن كە لە عێراقدا ژیان بەڕێدەكەن، و ئەم هەلومەرجەش بۆتە ئەو شانس و یانسیبەی كە كۆنەپەرسترین بیروباوەڕ، دواكەوتووترین ڕابەر و حیزبەكانیان، كە بێئومێد ڕۆژەكانی خۆیانیان لە پشتی سنوورەكان و وەك باوە دەڵێن” لە قوم و تاران، وە هەندێكیشیان لە وڵاتە جۆراوجۆرەكانی ئەوروپا و ئەمەریكا، بۆ دەیان ساڵ دەبوو، دەستیان بە كڵاوەكەی خۆیانەوە گرتبوو”، بە كۆمەكی ئەمەریكا و سیاسەتە دژی خەڵكییەكەی (نیولیبرالیزم) و بە فڕوفیشاڵی دیموكراسی و ڕووخاندنی دكتاتۆرەكان، چارەنووسی ملیۆنان خەڵكی عێراقیان، دوای خاپووركردنی دایە دەست ئەم جڕوجانەوەرانەی ناسیۆنالیست قەومی و ئیسلامی عەرەب و كورد.

نەك پێك نەهاتنی ئەم حكومەتەی كە تاریكایی مانگە شەوەكەی سەرلە ئێوارە دیارە، كە ناتوانێت وەڵامدەرەوە بێت بە بچوكترین خواست و داواكاری خەڵكی عێراق، نەك هیواو ترووسكایەك نابینرێت لە ئەجیندا و بەرنامەی سەرجەم لایەنەكاندا، هەر ئێستا خەڵكی عێراق دەزانێت، هێندەی گرنگی لاچوونی حكومەتی بەعس، لاچوونی ئەمانەش گرنگە.

لەبارێكی ترەوە، بەدرێژایی زیاتر لە بیست ساڵی ڕابردوو، حكومەتی عێراقی و پەرلەمان و مەجلسی نوێنەرانیان، و سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران، سەرباری كارتۆنی بوونیان..! مشتێك سەرمایەداری بە تامی كارتێڵی و گرووپ و گانگستەری تاوانكاری و تاڵانكاری و درووستكردنی باند و میلیشیا وڵاتیان بەڕێوە بردووە، كە جەهەنمێكیان بۆ خەڵكی عێراق پێكهێناوە، و لەولاوە سەروەت و سامان و پارەی نەوت و سەرجەم داهاتی عێراق دەكرێت بە قوڕگی مشتێك سەرمایەداری قەومی و ئیسلامی و بازرگانی نایاسایی كە بە ملیۆنان خەڵكی عێراقیان لە ژێر هێڵی هەژارییەوە ڕاگرتووە. بەمانایەك هیچ كات بە مانای ستاندارتی جیهانی وڵاتێكی ئاسایی، حكومەت و دامودەزگای حكومی نەبووە لە عێراقدا.

بۆپێشەوە: دواکەوتنی پێکهێنانی حکومەت لە عیراقدا، چ لێکەوتەیەکی لەسەر دەسەڵاتی حزبەکانی کوردستان هەیە؟ ئایا ئەمە بەزیانی

دەسەڵاتی ناسیونالیزمی کوردە یان نا؟

حەسەن عارف: وەك لە وەڵامی پرسیارەكانی ڕابردوودا، هەلومەرجی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی عێراقمان باسكرد، ناسیۆنالیزمی قەومی كوردی وا سێ دەیەیە لە ئاخوڕی ئەو هەلومەرجە دەخۆن، قسەیەكی كوردی هەیە دەڵێت “دز ماڵی شێواوی دەوێت” ئەمە تەواو ئەو چوارچێوەیەیە كە یەكێتی و پارتی و حیزبەكانی تری ناو بازنەی دەسەڵاتدارتی لە كوردستانی عێراقدا سوئ ئیستفادەیەكی زۆریان لەو هەلومەرجەكردووە. پێكنەهێنانی حكومەت، سوچێكی بەر یەكێتی و پارتی دەكەوێت، وە ئەمانیش تاڕادەیەك نانی تەڕی ئەو هەلومەرجەیە دەیخۆن. دەنا خۆ ئەمانیش هێندە دەنگیان نەهێناوە، تا بتوانن تەنانەت لەرووی یاساییەوە، ئاراستەكانی دەسەڵات بنەخشێنن. ئەمانیش بەپێی مافەكانی ژمارەی ئەو دەنگانەی هێناویانە، ناتوانن هیچ دەورونەخشێكیان هەبێت، بەڵام هێشتا ئەمە لەو چوارچێوەیەدا نییە، كە لەڕووی یاساییەوە چۆن دەتوانن بەشداری لە پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراقدا بكەن. خۆی هەر لەسەرەتاوە دەسەڵاتدارێتی گرێبەستێكی تەوافقی نێوان حیزب و هێزەكانیان و میلیشیاكانیانە. بە بڕوای من هێزە بنەڕەتییەكانی عێراق و كوردستان، پێویستیان بە حكومەت و پەرلەمان و یاسا، تەنانەت ئاسایی كردنەوەی عێراق و كوردستانیش نییە، چونكە ئێستا عێراق بۆتە ئەو كێكەی هەرلایەنەی پارچەی خۆی لێپچڕیوە، لەوانەیە ئاسایی كردنەوە و پێكهێنانی حكومەتێكی ئاسایی بەژەوەندی هەندێكیان بخاتە مەترسییەوە.

بۆپێشەوە: پرسی نەوت و غاز، چ کاریگەرییەکی لەسەر پەیوەندی نێوان هەرێم و بەغدا دەبێت؟

حەسەن عارف: هەرچەندە وا دێتە بەرچاو دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق لەسەر نەوت و داهاتی و فرۆشتنی، حكومەتی مەركەزی عێراق داوای دەستبەسەراگرتنی دەرهێنان و فرۆشتنی لەلایەن حكومەتی ناوەندی عێراقەوە جێبەجێ بكرێت. بەڵام ئەم بڕیارەشیان، وەك ئەو سەدان و هەزاران بڕیارانەیە پێش ئەوەی مەرەكەبی سەر كاغەزەكەی وشك ببێتەوە وەلا دەنرێت، و لایەنەكانی دەرگیر لەم كێشانەدا، تەنانەت بە قەولی فارسی شۆخییان بەیەكتری دێت، چەندێك بڕیارەكانی سەرۆككۆمار بڕ دەكات، هێندەش ئەم بڕیاری دادگای فیدراڵی و وەزارەتەكانیان بڕدەكات..! دیارە لەڕووی سیاسییەوە كێشەی لایەنەكانی عێراق، كە دادەبەزێتە زەوی و ماهییەتی دەردەكەوێت، كێشە و ململانێیە لەسەر قۆرغ كردن و دەستبەسەراگرتی ئەو سەرچاوە گرنگانەیە كە پارەیەكی هێجگار زۆری خەیاڵی تێیاندا بەدەست دێت، و جومگەی بنەڕەتی ئابووری وڵاتن، كە ئەمەش لە عێراقدا، نەوت و غازە. بەتایبەتی دوای شەڕی ئۆكرانیا، ئێستا لەوانەیە بۆ توركیا و هەندێك وڵاتانی ئەوروپاش، غاز ببێتە یەكێك لە كێشە قورسەكانیان. سەرجەم ئەو هێزانەی یاریكەری سەر گۆڕەپانی عێراقن، سەرباری دواكەوتوویی و میلیشیایی و كۆنەپەرستییان، لە ململانێ و بەربەركانی یەكتریشدان لە هەموو بوارەكاندا، بەتایبەتی لە بواری قۆرغ كردنی جومگەكانی ئابووری، لەولاشەوە كارتۆنیش بێت، بەناوی دەوڵەت و یاسا و مەركەزییەت لایەنەكان هەوڵ دەدەن بەڕەی ژێر پێی یەكتری ڕاكێشن. لەم ململانێیانەدا تەنها خەڵكی كرێكار و زەحمەتكێشی عێراق و كوردستان زەرەرمەندی یەكەم دەبن. گرانبوون و نەبوونی نەوت و غاز، دواكەوتن و نەدانی موچە، لەولاشەوە چاوسووركردنەوەی لایەنەكان لەیەكتری، هەلومەرجێكی بۆ كوردستان و عێراق دروستكردووە، كە تەنانەت منداڵێكیش دەزانێت، ئەم كێشانە بەم لایەنە تاسەر ئێسقان دژی خەڵكیانە چارەسەر ناكرێن.