ستراکتۆری کۆمیدیا ڕۆڵی بۆسەر کۆمەڵگە.. نووسینی: جەمال نوری
ستراکتۆری کۆمیدیا ڕۆڵی بۆسەر کۆمەڵگە..
نووسینی: جەمال نوری
فەیلەسوفی گریگ ئەریستۆ “لەمیانەی نوسینەکانیدا ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە، “مرۆڤ تاکە بوونەوەرێکی زیندووە پێ دەکەنێت” ئەم وتەیەی ئەریستۆ بۆ جۆرە هاوبەشییەک لەگاڵتەو گەپ و نوکتە و قسەی ڕەخنە ئامێزی کۆمیدی ڕاماندەکێشێت، کە بە درێژایی مێژوو لە هەموو کولتورەکاندا هەبووە و هەیە. بۆ نموونە ئێستا ئێمە بەهەمان شت پێ دەکەنین، کە خەڵکی لە سەردەمی گرێکەکان، ساڵانی سەدەی ١٧٠٠-ەکان، یان لە چاخەکانی ناوەڕاستدا پێی پێکەنیون..
“برتۆڵد برێخت” لەم بارەیەوە دەڵێ مەرج نییە ئەوەی دێتە سەرشانۆ خەڵک بخاتە پێکەنین یان گریان، بەڵکو گرنگ ئەوەیە هەڵوێستێک بەخەڵک دروست بکات.
ئەرستۆفانیس هەمیشە لەڕێگای شانۆنامەکانیەوە ڕەخنەی لە سیاسەتمەدار، سەرکردە سەربازییەکان، کاربەدەستانی باڵای وڵات و کەسە دیارو ناسراوەکانی ئەو ساتەی ئەسینا، گرتوە بەتایبەتی ئەو کەسانەی کە ستایلی ژیان و گوزەران و کەسایەتییەکانیان جیاواز بوون و هەوڵیان داوە لە خەڵکی ئاسایی جیاوازتر بژین.
ئاستی کۆمیدیا لەدرامای کوردیدا..
گەر لاپەڕەکانی درامای کوردی لەساڵانی حەفتاکان هەڵدەینەوە، دەبینین کۆمیدیا لەو ساڵانەی دەیەی سەدەی ڕابردوو ئاستێکی بەرزی بەخۆوە بینی بوو، واتە ستاڤی درامی لەکوردستاندا کۆمەڵێک کەسانی دلسۆزو لەخۆبوردو لەسەر گیرڤانی خۆیان شانۆیان ئەنجام دەدات و بەگژ دڕندەترین سیستمی تۆتالیتاری بەعسدا دەچونەوە، بەبێ ئەوەی بسڵەمنەوە لەدەسەڵات، بەرهەمە شانۆیەکانیان گەواهی ئەو ڕاستیە بەڵگە نەویستەن، هەرلەدرامای (خولە چەخماخە و ڕەجەب و پیاوخۆران و لانەوازان و جەنابی موفەتیش و لالۆ ڤانیاو کەللە سەرو گوڵاڵە و تەنەکەو ئەحەی کڕنو دەیان شانۆو درامای تری کوردی) .
هەر یەک لەم شانۆو درامایانە بگرین دەبینین بەشێوەیەکی زۆر پسپۆرو شارەزا کۆمیدیایان لەخزمەت هوشیارکردنەوەی کۆمەڵگە بەکارهێناوە بەجورێک ئەکتەر لەڕێگای وشەو وتەی کۆنی کوردەواری کە خەڵکی هێناوەتە پێکەنین بەکاریان هێناوە لەشانۆکانیندا بەبێ ئەوەی وشەی بازاڕی و جوێن و سوکایەتی بەکاربهێنین لە حیوارەکانیاندا، بەپێچەوانەوە، ئەو سەردەمە هەرحیوارێکی کۆمیدی بەکاربهێنراا لەشانۆگەریەکدا بەچەشنێک ڕەنگدانەوەی هەبوو کەخەڵکی لەیەک کاتدا دەخستە پێکەنین و لەهەمان کاتدا هەڵوێستێکیان بەرامبەر ئەو کەسانە وەردەگرت کە مشەخۆرو هەڵپەرست و ماستاوچی بوون لەناو کۆمەڵگەدا، لەلایەکی ترەوە وەک خەتی گشتی شانۆگەریەکان تیپە هونەریەکان زیاتر ئەو دەقە شانۆیانەیان بەکاردەهێنا بۆ شانۆ کە خزمەت بە ئاستی گەشەکردنی کۆمەڵگە بکات. نەک تاکی کوردی بکاتە گاڵتەجارو سوکایەتیکردن بە کەسانی تری شارەکانی کوردستان بۆنمونە لەنێوان هەولێرو سلێمانی.
(ماری بێرد) پسپۆرێکی ئینگللیزییە لە بوارەکانی لێکۆڵینەوەی سەردەمی گرێک دەلێ / گرێکیەکان لە ساڵەکانی ٣٠٠ ی بەر لە زاییندا، ئەنتۆلۆژیایەکی گاڵتەوگەپیان بڵاوکردۆتەوە زیاتر لە ٢٦٠ نوکتە و ڕەخنەی کۆمیدی ئامێز و قسەی نەستەقی لەخۆگرتووە، ئەم نوکتەو گاڵتەوگەپانە هەر هەموویان بۆ رۆژگاری ئەمڕۆمان دەگونجێن.
گەر تەماشای کەلتورو داب و نەریت و پەندی پێشینانەکانی کورد بکەین لەم بارەیەوە وەک نەتەوەیەکی زیندوو تەماشادەکرێت، بەڵام مەخابن کەمترین شێوە سود وەرگیراوە لەم زەخیرە فۆلکلورەی خۆی، بەڵام ئەفسوس ئێمەی کورد لەم بارەیەوە نەمانتوانیوە تەوزیفی ئەو پەندو لاوک و چامە شیعریانەی زەمانی پێشوی خۆمان بکهین و بیکەینە حیواری شانۆنامەکانمان، بەمەرجێک نەتەوەی کورد خاوەنی گەورەترین داستانی خۆشەویستی و تراژیدی و کۆمەڵایەتی بووە هەر لە شانۆنامەکانیی ئەحمدی خانی و مەلای جزیری و بابەتاهیری هەمەدانی لە خەج و سیامەند و لاس و خەزاڵ و مەم و زین و شیرین وفەرهادو دەیان داستانی مێژوویی .
بەڵام لەئێستادا لەجیاتی ئەو سەرخانە گەورە میثولوجییه، تەواوی میدیا و کەناڵ و ڕادیۆ و تەلەفیزیۆن و سایتەکانە لەڕێگای چەند کەسانێکی گاڵتەجاڕ تەواوی تۆڕەکانی ڕاگەیاندیان بۆ قسەی بێ ماناو جوێن و سوکایەتی و تەشهیرو گاڵتەئامێز تەرخانکردوە شەوانە سەدان خێزانی کورد لەشاشەی تی ڤی یەکانەوە بینەری ئەم جۆرە لە شانۆگەریانە دەبن کە دواجار بەخۆیان نازانن مناڵەکانین پەروەردە کردوە لەسەر جوێن و قسەی ناشرین و سوکایەتیکردن بە یەکتر، لێرەوە بەهای گەورەو بچوک دایک و باوک وبەهیچ جورێک نامێنێ.
سەرئەنجام کۆمەڵگەیەک بەرهەم هاتوە کە قسەو کرداری ڕۆژانەی جوێن و گاڵتەو سوکایەتیکردنە بە بەهاپیرۆزەکانی ئینسان.
کۆمیدیا، گاڵتەجاڕی نییە ..
کۆمیدیا وەک چەمکێکی کۆمەڵایەتی سەنگی لەسەنگی تراژیدیا قورستر نەبێ، کەمتر نییە، کاتێک لەڕێگای درامایەکی تراژیدیەوە هەموو هەستە باڵاکانت دەوروژێ لەبەر کاریگەری چیرۆک و بەسەرهاتی کاراکتەری ناو دراماکە، هەستەوەرەکانت دەبزوێنێ و دەچێتە ناو ناخی دراماکە وەک ئەوەی کاستی سەرەکی دراماکە خۆت بیت دەکەویتە مشت و مڕ و ڕێگاچارە لای خۆتەوە، واتە هێندە کاری تێتکردوە، کۆمیدیاش هەمان چەشنە ، دەتوانێت لەتراژیدیا زیاتر ئەو ڕۆڵەی خۆی بگێڕێ. بۆنمونە فیلمە ڕەش و سپیەکانی “شارلی شاپلن”، وەربگرین ..لەوە تێدەگەین کە شاپلن چۆن توانیویەتی لەڕێگای فیلمەکانیەوە بەشێوەی کۆمیدیا لە چینی سەرمایەداران بدات و خەڵکی هوشیار بکاتەوە لە چەوسانەوەیان بەدەست چینی چەوسێنەر، وەک لەفیلمی گەڕان بەدوای ئاڵتون و فلمەکانی تری کە منداڵێک ڕۆلی لەگەڵدا دەبینێ بەجوانترین شێوە، شاپلن ئەوە ئامانجە پیرۆزەی خۆی لەڕێگای کۆمیدیاوە تەحقیق دەکات کە لێدانە لە زۆلم و زۆری لە کەسانی مشەخۆرو ماستاوچی و لەسیستمی داگیرکەر. لەهەمان کاتیش بینەرێکی زۆر لەسەرانسەری جیهاندا بەفیلمەکانی لەلایەک پێدەکەنن لایەکی ترەوە خەڵکە هەژارو ستەم دیدەکە هوشیارو بەئاگا دێنێ تا لەبەرامبەر نادادی دا هەڵوێست وەربگرن. بەلام مەخابن ئەوەی لەسەر شاشەی تیڤی دا پەخش دەکرێ و قۆرخکراوە، جگە لەتەهریج هیچی تر نییە، حیواری کاراکتەرەکان لەشەڕە جوێن و سوکایەتی و قسەی بازاڕی تێ پەڕنابێ…
بۆشایی کۆمێدیا لە دەقی کوردی و شانۆنامەدا
هەڵبەتە بەهۆی ئەو بێ سەرو بەریی و بێ دیسپێلینی هونەریی و نەبوونی فیلتەرێک بۆ کارە هونەریەکان لەئێستادا زۆربەی زۆری ئیشەکانی ناو تی ڤی کوردی ناچنە خانەی درامای کۆمیدیاوە، بەڵکو ئەمە تەهجیری پێ دەوترێ و ئەوەشی ڕۆڵ لەم جورە شانۆ و درامایانەدا دەبینێ، پیان دەوترێ “موهەریج”
هەربۆیە لەئێستادا زۆرێک لە کەسانی هونەرمەند لەم بارەیەوە خاوەن موعاناتێکی زۆرن و ناوەندێک نیە دەستیان بگرێ، تاوەکو لەسەر ستێجی شانۆو لەسەر شاشەی تیڤیەکان بەربەو فەوزایە بگرن کە بەهۆی چەند کەس و تاقمێکی بازرگانی دراماو شانۆ قەیرانێکیان هێناوەتە ئاراوە کە خەڵکە جادەکەی شانۆ، خۆی بەدووربگرێ تاوەکو ئەو ڕابردووە جوانەی بەدەستی هێناوە لەکەیار نەبێ، بەڵام هەندێکیشیان ئێستاکە بۆ پارە هونەرەکەیان کردۆتە قوربانی.
گەڕانەوە بۆ ڕابردوو یان بەردەوامی لەداهێنان
کاتێک دەڵێین جیلی حەفتاکانی دەیەی سەدەی ڕابردوو ، خاوەن پسپۆڕی و شارەزایی ببوون لە ئەداکردنی ڕۆڵەکانیان لەشانۆو دراما کوردیەکاندا، بەڵام کەسانی لێهاتوشی تێدا هەڵکەوتبوو کە زانکۆی هونەرەجوانەکان و پەیمانگایان تەواو نەکردبوو، بەڵام ڕۆڵیان لەڕۆڵی کەسێکی ئەکادیمی مەزنتر بوو لەوانە کە بەپەنجەی دەست دەژمێرێن مامۆستیان “سمکۆ عزیز و کمال سابیرو ئازادی حمە بچکۆڵ و مستەفا احمد “.. هتد .
لە قوتابخانە ئەکادیمیەکان دەرنەچوون، بەڵام ڕۆڵیان لە کۆمیدیا ڕۆڵێکی ئیجابی و هێجگار سەرکەوتوبووە شان بەشانی کاراکتەرە بەناوبانگەکانی عەرەب و فارس و وڵاتانی تر، هەربۆیە هەندێک لە هونەرمەندان لەڕێگای ئیشەکانیانەوە دەیانەوێ کارە هونەریەکانیان جورێک لەشقڵی ڕابردووی تێدابێ ، وەک هونەرمەندە فۆتۆگرافەرەکان لەڕێگای وێنەی ڕەش و سپییەوە هونەرەکانیان نمایش دەکەن، هەڵبەتە بەتەنها کۆمەڵێ فۆتۆی ياسایی نییە، بەڵکو ئەوە مانیفێستی وجوودە لێرەدا چاوی کامێرا لەسەر سێکتەری” نیهیڵیزمی” ژیان و وجوود دایە، فیلمەکانی شارلی زورێک لەو فیلمانەی شارلی شاپلن ڕەش و سپی بوون ڕەنگە لەو کاتەدا فیلمی ڕەنگاو ڕەنگ پەیدا نەبوبێ، بەڵام لەئێستادا ئەم فیلمە ڕەش و سپیانە دەبینرێ ؟ بزانین هۆکار چییە ..
بێگومان وێنەی رەش و سپی سیمبولی زەمەنە دەلالەت لە رابردوو دەکات (لە سینەمادا) بەڵام ئەوەی لەو فۆتۆسینەمایانەدا بەدی دەکرێت هەوڵی وەسفکرنی ئێستا دەدات بە میکانزمێکی رابردوویانەوە.