ئەو کاتەی شاعیر ژورەکەی دەبێتە نیشتمان..
ئەو کاتەی شاعیر ژورەکەی دەبێتە
نیشتمان..
نووسینی: جەمال نوری
دەکرێت مرۆڤێک لە نیشتیمانەکەی دەرکرێت، بەڵام هەرگیز ناکرێت نیشتمان لەناو مرۆڤ دەربکرێت. “ئێریش کێستنەر.”
مرۆڤ چەندێک ئەزموونی دنیا بکات و بەوپەڕی کراوەییەوە بچێتە نێو جیهانەوە، هێشتا ناتوانێت دەستبەرداری ئەو ئەندێشەیە بێت کە بێ پچڕان لەناو ڕۆحیدا دەبزوێت، ئەندێشەی گەڕانەوە بۆ دەستپێکی دەرچوونی ئەو بۆناو جیهان، یان دروستتر بڵێم ئەوەی ئەو لەکوێوە هاتە دنیاوە و چۆن بتوانێت بۆی بگەڕێتەوە.
“ئۆدیسە “دوای ئەو گەشتە وێڵئاراییەی بە دەریادا بۆ دەرەوەی گریک کردی، دواتر هەر گەڕیەوە بۆ خاڵی دەستپێک، بۆ ماڵەوە. .
“مەولانا خالیدی نەقشبەندی” دوای ئەو گەشتەی بەرەو خۆرهەڵات دواجار بە مەشقێکی ڕۆحانی نوێوە گەڕایەوە بۆ ماڵەوە بۆ نیشتیمان، ئەگەرچی ماڵەوە هێندە خراپەیان لەگەڵدا کرد کە ناچاربوو ئەمجارەیان خۆنەویستانە لێی هەڵبێت.
“نالیش “چەندێک دوورتر دەکەوتەوە لە نیشیتمان پرسیاری ئەوەی لە سالم دەکرد، ئاخۆ کەی بێت بگەڕێتەوە؟
“محمد عومەر عوسمان ” ئەگەر چی دنیابینی ئەم جیاوازتر بوو لە باقی شاعیرانی پێش خۆی، بۆ غەریبی و گەڕانەوە بۆ نیشتمان کەبۆخۆی لێی هەڵهات، بەڵام دواجار حەمە عومەر عوسمان لە تاراوگەش هەست بە غوربەتی خۆی دەکات، کاتێکیش دەگەڕێتەوە باوەشی نیشتمان، لەباوەشی نیشتماندا بەناچاری خۆی کوشت.
“شێرکۆ بێکەسی” شاعیریش لەمەڕ گەڕانەوەی بۆ نیشتمان، به دیدگایەکی جوداوە لەنیشتمانەکەی ڕوانیوە، گەرچی ئەم ئیشقەی شێرکۆ بۆ نیشتمان دەیگەڕێنێتەوە لەدەرەوەی وڵات، بەڵام بەگەڕانەوەی لای شێرکۆ ئیشقەکەی هەمان ئیشق نەبووە بۆ نیشتمان، بەڵکو ئیشقی نیشتمان، بۆ خودی شێرکۆ دەبێتە کچێک کەلەقەسیدە دیارەکەیدا بەناوی ( ئێستا کچێک نیشتمانمە) بەر لە ماڵئاوایی کردنی بڵاویکردەوە و بووە مایەی توڕەیی دەسەڵاتی کوردی . ..
ڕەنگە مرۆڤ لە قێزهاتنەوەی لە کولتوری کۆمەڵگەکەی نیشتیمان بەجێ بهێڵێت،.
ئئازاد مارف ی شاعیریش وەک یەکێک لەو دەنگە شیعریانەی، جوان دەنووسێ، جوان بیردەکاتەوە و ڕاست دەبێژێ، ئئازاد، لەوشاعیرانە نیە بەشێوەیەکی دووبارە خۆی نمایش بکات، بەڵکو پێ بەپێی قۆناغی ناو واقیعی کۆمەڵەکەی لەو فەزایەدا خەیاڵێک دروست دەکاتەوە، خەیاڵێک کە یەکانگیر بێتەوە لەگەڵ واقیعی ژیانیدا، واتە ئئازاد مارف هەر لەخۆرا خەیاڵێکی ئەفسوناوی پەلی ڕاناکێشێ، بەڵکو خودی شاعیر خۆی خاوەن خەونی تایبەت بەخۆیەتی، کە هاوتەریب لەگەڵ واقیعدا بەئاسۆیی وەک سندباد گەشتێک بەناو ئەو فەزا فراوانەی بیرو ئەندێشە و خەیاڵی خۆیدا دەکات… کاتێک ئئازاد مارف سنوری نیشتمانەکەی لەچوارچێوەی ژوورەکەیدا دەبینێتەوە، مانای کەمکردنەوەی بەها جوانەکانی نیشتمان نییە، بەڵکو ئەو لەدنیا بینینی خۆیەوە نیشتمان دەهێنێتە ناو ژوورە تەنیایەکی خۆیەوە، چۆن هەر خۆی دەزانێ ئەو ژوورەی چی تێدایە و چۆن عومرێکە لەگەڵ ئەو بیرەوەری و یاد و سەرگوزشتە و مێژووەدا ئەژی کەسەراپای ژوورەکەی بە بۆنی دایکیەوە هێشتویەتیەوە، واتە بۆن و بەرامەی دایکی، گوڵە مێخەکی بەرۆکی ژوورەکەیان پڕ کردوە لەبۆنی گوڵە ئەرخەوانەکان. وەک لێرەدا دەڵێت:
غەریب نیم دایە گیان
ژورەکەم بۆم بۆتە نیشتمان
پڕ پڕە لە هەڵمی قسەی تۆ
ڕاخەرم سێبەری خەیاڵتە و
پۆشاکم بای وەشتی گفتوگۆ
ئازاد مارف، بەزمانی خەیاڵ و بە چینی وشەی شیعریی کەوتۆتە ناو فەزای وتوێژێک لەتەک دایکیدا، مارف دەزانێ هەمیشە دایکی بەرلەوەی جێبهێڵێ هەردەم لەخەمی ئازادا بووە، شاعیر لەو خەمەی دایکی قوڵتر دەڕوانێ و تێدەگات، وەک ئەوەی ئەمێستا وەڵامی دایکی بداتەوە پێی دەڵێ، ئەوەنیە دایە گیان نەڕۆشتووم بەهیچ لایەکدا، ئەوەنیە لەژوورەکەم ماومەتەوە، واتە دایەلۆگی شاعیر دەیباتەوە بە عەیامێک مەگەر هەرشاعیر بزانێت چۆن دڵی دایکی تووشی خورپە و دڵە ڕاوکێی کردوە لەوڕۆژگارانەی کە سەرگەرمی کاری نهێنی و کاری پێشمەرگانە بووە، ئەمێستاش هەر بیر لەو خورپانەی دڵی دایکی دەکاتەوە، کەبۆ ئەو خورپەی کردوە، بەڵام لێرەدا شاعیر دەڵێ غەریب نیم دایە گیان واتە هەرزوو دایکی هەستی بە و غەریبی و نامۆییەی ئازاد کردوە له ژیانیدا، غەریبی بەمانا دیکارتیەکەی واتە بەشێوەیەکی فەلسەفی لەژیان و بوونی ڕوانیوە، وەک (دیکارت ) دەڵێت” انا افکر اذن انا موجود”، واتە من بیر دەکەمەوە کەواتە من هەم. ئەمجارەیان دوای گۆڕانکاری و ڕووداو و بەسەرهاتەکان، دوای ئەو هەموو دەردەسەری و دڵشکاندنەی دڵی دایکی، دوای ئیجبارکردنی شاعیر بۆمانەوەی لەژوورەکەیدا وەک دیفاکتۆیەک، کەهەلومەرجی واقیعەکەی ئەوەی لێ دەخوازێت بمێنتێتەوە.
شاعیر جوان ئیشیکردوە لەو دۆخە گشتییەی ژیانی تێیکەوتوە، بەشێوەیەکی ئێستاتیکی بەستویەتیەوە بەو حاڵەتە تایبەتیەکەی خۆی و هێنان و بردنی خەون و خەیاڵی و گێڕانەوە و ئاخافتنی لەگەڵ بیرەوەری و یادەکانیدا بەتایبەت لەگەڵ مێژوویەک کەپێکهاتوە لەڕۆحی خۆی کەدایکیێتی و پێی دەڵێ:
غەریب نیم دایە گیان
ژوورەکەم بۆم بۆتە نیشتمان ڕاخەرم سێبەری خەیاڵتەو
پۆشاکم بای وەشتی گفتوگۆ
حمە عومەر عوسمانی شاعیریش، ئاوها باس لە نیشتمانی ژووری دڵی دەکات و دەڵێت …
[ئەمشەو جەژنی سەری ساڵەو
ڕۆژانی زووم تێپەڕیوە
هەرمن تەنها ژوورم ساردە
دەست و پەنجەم هەڵوەریوە
لەهێلانەی دڵی مندا
کلو کلو بەفر ئەبارێ
بەپرچی برووسکەکانا
باران نم نم دێتە خوارێ.)*.لەغوربەتا
حەمە عومەر عوسمان لەم شیعرەدا لەفۆرمێکدا خۆی نمایش نەکردوە، بەڵکو ڕەهەندی بیری حەمە چەندین ڕەهەند و میتافۆرم لەخۆ دەگرێت. بەڵام هەمیشە حەمە عومەر ڕاستگۆیانە ئاماژەی بە حەقیقەتی بوونی خۆی کردوە، واتە حەمە عومەر لەڕێگای خۆیەوە وێنای تاکی کوردی کێشاوە کە لە سەری ساڵی تازەدا بۆ ئەوان وەک پێشوو وایە، هەر دۆخیکی نەخوازروایان هەیە.
ئازاد مارفی شاعیر لەم چوار کۆپلە شیعریەدا دەیەوێت دنیابینی خۆی بخاتە ڕوو و پێمان بڵێ
ئەمێستا ژورەکەی نیشتمانێتی
بۆ تێگەیشتن لەم “بونیادە” وگۆڕانكارییە، پێویستە بگەڕێین بەدوای هۆكاری گۆڕانكارییەكاندا. وە پێویستە بەناو واقیع وڕووداو سروشتی ئەم زەمەندا ڕۆبچین. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كەلەزەمەنی گێژاوی تازەگەریدا چەندین گۆڕانكاری ڕوودەدەن كەزۆربەی هەرە زۆریان شاراوەن و پێویستیان بەكردنەوە هەیە. كردنەوەی كۆدە نهێنییەكانی ناو دەق ئەو کۆدانەی لەپشت خۆیەوە ماناو مەدلولی تری هەڵگرتوە بەتایبەتی لەڕووی بوونگەرایی و ئێستاتیکاوە.
وەک شێرکۆ بێکەس، لەدواقۆناغی تەمەنی نوسینی دا، دەگاتە ئەو بڕوایەی بڵێ (ئێستا کچێک نیشتمانمە )*٢
لەکاتێکدا شێرکۆ بێکەس، دنیایەک شیعرو نوسینی بۆ بەهای بەنرخی نیشتمان نوسیوە، واتە کاتێک ڕوئیای شاعیر دەگۆڕێ، مەرج نییە ڕوئیای پێشتر بۆنیشتمان چۆن بووە، هەما ڕوئیا بێت، بەڵام بەجورێک ئەو بەها و گەوهەرەی بۆنیشتمان هەیبووە، هێندە تایبەتی دەکاتەوە بەخەون خەیاڵ و دنیابینی خۆیەوە تاوەکو وەک ڕوئیایی پێشووی بەو جوانیە بمێنێتەوە.
“ئازاد مارف” وەک شاعیرێک، دیدگای بۆ نیشتمان لەم دۆخەدا، نیشتمانەکەی لەژورەکەیدا دەبێنێتەوە، کە بەزمەنی کۆرۆنا ناوزەد کراوە، ئەو ژوورەی لێوان لێوە لەبۆنی دایکی لە هەڵس و کەوتی ڕۆژانەی پانتۆیمانەی دایکی لە ستیجی ژوورەکەیدا، شاعیر زەمەن دەگێڕێتەوە بۆ دواوە و بەفلاش باکی خەیاڵی ئەو ڕۆژگاڕە سەختانە دێتەوە بیری کەخەونێکی گەورە هەموو ئازیزانی لەو ژوورەدا گرێدابوو بەیەکەوە، کە پڕ پڕ بوو لە بۆنی قسەکانی دایکی لە پێکەنینی یادەکان لە بۆنی مێخەکی سەرسینەی نانی بەیانیانی نیشتمان .
غەریب نیم دایە گیان
ژورەکەم پڕ پڕە لە بۆنی نیشتمان
لە مێخەکی سینەی تۆ و
لە بۆنی پێکەنینی دار قەزوان
ژوورەکەی ئاوها پڕە، ئاوها لێوان لێوە لە نازی نەرمە سۆزی دوو دڵدار، ژوورەکەی پڕ پڕە لە بینینی خەونە جوانەکانی پایز و لە قاقا و پێکەنینەکانی حمە عومەر عوسمانی شاعیر. شاعیر لەخەونێکی شیرینەوە بۆ پایز دەروانێ لەو ئافات و زریانەی ڕوویکردۆتە نیشتمانی ژوورەکەی، ئومێدی نەکردووە لە بەدیهێنانی خەونەکانی کەهێند شیرینە لەلای وەک لێرەدا دەڵێت;
غەریب نیم دایە گیان
ژورەکەم پڕ پڕە لە نازی دار مێو و
لە خەونی شیرینی پایز و با و باران
شاعیر بەردەوامە لە ئاخافتنی لەگەڵ دایکی لەژوورەکەیدا و دەڵێت;
غەریب نیم دایە گیان
هێشتا پەردەی پەنجەرەکەم
تەڕە بە ڕازی شەهیدان
هێـشتا ملپێچەکەی ئەوێم
سوورە بە ڕەنگی ئەرخەوان
ڕامانی شاعیر لەو ژوورەدا کەپڕە لەیاد و بیرەوەری، پڕە لەهەناسەی ساردی دایکی، لەوێنەی شەهیدانی هاوڕێی لە قسەی خۆش و بەتام و بۆی برادەرانی، ئەو برادەرانەی کە لە گۆشەنیگایەکەوە لە ژیان و دنیایان دەڕوانی بەیەکەوە، ئە هاوڕێیانەی لەم زەمەنە بەدەی شاعیری بەتەنها جێهێشتوە، زەمەنی کۆرۆنا هەموو بەها ئەخلاقی و جوانیەکانی بیرەوەری هەبوو لەگەڵ خۆیدا ورد و خاشی کرد، سۆزو ئەوینی نەهێشت، برادەرە ئازیزەکانی پێشووی گەیاندەوە بە دارئەرخەوانەکانی ڕۆژانی پڕ لە هیوای ڕوانین. بۆیە شاعیر بەردەوام دڵنەوایی دایکی دەداتەوە و دەڵێت، غەریب نیم دایە گیان لەم دۆخە نالەبەرە..
ئازاد مارف، غوربەتی خۆی لەو ژورەدا دەبینێتەوە غوربەتێک مەگەر تاراوگە بە ئینسانی دوور لەنیشتمان پێ ببینێت، ژوورێک کەتەواوی جەستەی شاعیری پڕ کردووە لەکزەبای وشکی زستان، بە نەغمەی ساماڵی ئاسمان واتە ئاسمانێک دوور لە پەڵە هەوری بارینی فرمێسک بۆ ئازیزانی
غەریب نیم دایە گیان
ئێستا هاوڕێ شاعیرەکەم ژورەکەمی ڕەنگ کردووە
بە کزەی ساردی زستان و
بە نەغمەی ساماڵی ئاسمان
وێڕای ئەو غەریبی و نائومێدی و تەنهابوونەی شاعیر، هێشتا هیوا لە چاوی شیعریەوە دەبینرێت، کە وەک سایەی خۆرنشینی ئێواران بەسەر جەستەی خۆی و ژوورەکەیدا دێت و دەچێ و هیوای بە سپێدە هەیە.
غەریب نیم دایە گیان
ئێستا هاوڕێ شاعیرەکەم بەهارێکی لە نێو دڵما ڕاخستووە
بە گوڵی دڵخۆشی بەیانی و
بە خۆر نشینی ئێواران
لەم کۆپله شیعرەی شاعیردا کە لەخوارەوە یە بەڕوونی شاعیر ئاماژە بۆ ئەوە دەکات، کە هەرکاتێک تەنهایی و هەڵمی قسەکانی دایکی و یاد و یادەوەری ئازیزانی و زامی ساڕێژ نەبووی ئازارەکانی تەنگیان پێ هەڵبچنێ، شاعیر دواجار هانا بۆ شیعر دەبات تالەگەلیا شەونخونی بکات و زامەکانی لەبیر بەرێت.
غەریب نیم دایە گیان
ئەوەتا قەڵەمێ لە جانتاکەما
گۆرانی ئەڕێژێ و تەنیایم ئاو ئەدا
بێدەنگیم ئەهۆنێتەوەو
بێزاریم ماچ ئەکا
دواجار ئازاد مارف، دەست دەخاتە سەر ئەو قەدەرەی خۆی و هیچ پەشیمانی دەرنابڕێ لەو بەسەرهات و ڕوداو گۆڕانکاریانەی ڕۆڵی تیا بینیوە، بەڵکو شانازی دەکات کە ویژدانی زیندووە و هەر بەو سەنگینیەوە دەمێنێتەوە کە عەیامێکە بەخەون و خەیاڵی ئێستاتیکاوە دەنوێ، بە وشەی شیعری فرمێسک لە هەورە برووسکەی حەقبێژیدا دەبارێنێ، تاوەکو بەئایندەیەکی گەشەوە لەچاوەڕوانی ئایندەدا بێت. نەک “لەچاوەڕوانی گۆدۆدا”٣ بمێنێتەوە.
غەریب نیم دایە گیان
ئێستاکە شاعیرێ بووە بە دراوسێی چارەنوسم
لەسەر پەڕەی سەنگینی ویژدانا
لە خەیاڵ لە دایک بووەو
بۆ بینینم هەور ئەڕێسێ
ئێستاکە شاعیرێ بووە بە هاوڕێی خەونەکانم
لە بەردەم چاوەڕوانیما خۆر ئەچێنێ و
لە سێبەرما ئەفسانەی شینی عەشقێکی تر ئەخوڵقێنێ
بۆنوسینی ئەم لێکۆلینەوەیە سوودم لەم سەرچاوانە وەرگرتووە:
١-دیکارت،
٢-ئێستا کچێک نیشتمانمە دیوانی شێرکۆ بێکەس
٣-لەچاوەڕوانی گۆدۆدا سامۆئیل بکیت
٤-دیوانی لەغوربەتا محمد عومەر عوسمان
٥-دیوانی نالی
٦- مەوڵانا خالیدی نەقشبەندی