قرناقاو پشت ئاشان، کارەساتێکی لەبیر نەکراو
قرناقاو پشت ئاشان، کارەساتێکی لەبیر نەکراو
پشت ئاشان وتاوانکارییەکی لەبیرنەکراو… کارەساتی جەنگی ناوخۆو دەسەڵاتی بزوتنەوەی کوردایەتی، برینێکی بەسوێیە، لە ناو ئەم جەنگانەدا، کارەساتی پشت ئاشان… رووداوێکی لەبیرنەکراوە… ئاستی دڵرەقی و توندوتیژ و کوشتاری دیل و زەماوەند گێران لەسەر لاشەی لەخوێن هەڵکێشراوی قوربانیان. ئەو تاوانەیە کە هەرگیز ناتوانرێت لە بیربکرێت و ئەم دۆسیەش بەئاسانی دابخرێت، لە کاتێکدا، نەخشەدارێژەران و کاراکتەرە دیارەکانی ئەم تاوان کارییە، هێشتا، نەک بەسزای یاسایی نەگەیشتوون، بەڵکو هێشتا وە کاراکتەری لاباک و بەپرسی حزبی لەکوردستاندا، لەمەیدانی سیاسیدا، ئامادەییان هەیە و بەدوای ئەم روداوەشدا دەستیان لەم کردەوی و سەرکوتگەرانە و کوشتار هەڵنەگرتووە. لەوانەیە روداوی ١٤/ ٧ سلێمانی و کوشتاری پولێک ئینسانی کۆمۆنیست، لەناوجەرگەی سلێمانی و بەبەچاوی خەڵکی و بەرۆژی روناک، راستی خوی قەسابی بوونی ئەو کاراکتەرانە نیشان دەداتەوە. شایانی باسە ئەم راپۆرتەی خوارەوە دیار نامیق ئامادەیکردووە و ئێمەش وەکو بلاوکراوەکە یەک دوو پەرەگرافمان بە پێویست زانییوەو بۆمان زیاد کردووە و وە لەبەر گرنگی بابەتەکە و بێدەنگی میدیای نۆکەرو موچەخۆر بەپێویستمان زانی جارێکی تر لێرەدا بڵاوی بکەینەوە. ئەم راپۆرتە گۆشەیەک لە زانیاری و ئەو دڵرەقیەمان نیشان دەدات، کە یەکێتی نیشتیمانی و بەدیاریکراوی بەرپرسی سەربازی ئەو هۆلۆکۆستە نەوشیروان مستەفا و هێزەکەی لە ساڵی ١٩٨٣ئەنجامیان داوە. ئەمانە بەو هەموو تاوانکارییەوە هیشتا لەلایەن خیڵێک لە نووسەرو دەروێشی سیاسی وەکو کاریزما دەرخواردی کۆمەڵگا دەدەرێن و ئەوەی جێگای هەڵوێستەشە، میدیای بەناو ئەهلی راگوزەریش ئامادەنین هەڵوێستەیەک لەم روداوە بکەن.
نەوشیروان موستەفا بۆچی 70 دیلی شیوعی كوشت؟
لەیادی کارەساتی ١ ئایار کوشتنی شیوعیەکان بەدەستی یەکیتی و بەتایبەت نەوشیروان مستەفا
تا كۆتاییەكانی ساڵانی حەفتاو سەرەتاكانی ساڵی هەشتا پشت ئاشان وەك ناوچەیەكی چۆڵ مایەوەو هیچ كەس و لایەنێك لێی نیشتەجێ نەبوون، تا ئەوەی لەساڵی 1982 حزبی شیوعی لە نۆكانەوە بەرەو پشت ئاشان بەڕێكەوتن و بەبڕیارێك ناوچەكەیان كردە بارەگای سەرەكی خۆیان.
بەشداریكردنی حزبی شیوعی شانبەشانی پارتی و سۆسیالیست وەك بەرەی جود لە یەك بەرەی نیشتمانیدا، یەكێتی لەحزبی شیوعی سەغڵەت كرد و پەیوەندیەكانیان لەناوچەی سلێمانی بەرەو ئاڵۆزی ڕۆیشت، چونكە تا ئەوكاتە یەكێتی نیشتمانی كوردستان پەیوەندیی و رێككەوتنی لەگەڵ حزبی بەعس هەبوو، لە هەمان كاتیشدا حزبی بەعس و حزبی شیوعی دژایەتی خەستیان لە نێواندابوو، نزیكبوونەوەی شیوعی لە حسك و پارتی، بەلای بەعس و یەكێتییەوە جێی قبوڵكردن نەبوو.
هەر بۆیە یەكێتی لەهەلێك دەگەڕا بۆ ئەوەی تۆڵەی خۆی بكاتەوە، هەروەك ئەو نووسەرانەی لە شاخ بوون، لە یادوەرییەكانیاندا ئاماژەیان بەوەداوە کە ڕووداوە بەهاوکاری و هاندانی بەعس بووە.
یەكێتی لە لە 1ی ئایاری 1983 ولە رۆژی جیهانی و نێونەتەوەیی كرێكاراندا، هێزێكی زۆری كۆكردەوە بۆ لێدانی ئەو لایەنانەی بەرەی جود لەوانە (حسك و پاسۆك و حزبی شیوعی) بارەگای سەرجەمی ئەو لایەنانەش لەناوچەكانی قەندیل گیرسابوونەوە، ئەمەش بۆ یەكێتی كارێكی ئاسان بوو كە بەهێرشێك دەستی خۆی بوەشێنێت، هێرشەكەی یەكێتی بەسەركردایەتی نەوشیروان موستەفا كرایە سەر بناری قەندیل و بارەگای سەركردایەتی هەر سێ حزبەكە. نەوشیروان مستەفا لە کتێبی پەنجەکان یەکتری دەشکێن دا بەر لە دەستپێکردنی شەر بۆ سەر بارەگاکانی سەرکردایەتی جود دەڵیت” ئێمە هێزەکانمان لە زەڵی کۆکردەوە. مام جەلال هات بۆ خواحافیزی و، وتارێکی بەسۆزی بۆ دان و، داوای لێکردن ئەرکەکەیان بەچاکی بە جێ بهینن، بەپەلە بەڕی بکەون بۆ رزگارکردنی هاوڕیکانیان لە مەڵبەندی ٤ لەگەمارۆی جود” هەروەها هەر نەوشیروان دەڵێت” رەمزی دەسپێکردنی پەلاماردان بانگەواز بو، کە ئەبو لە رادیۆوە بڵاوبکرێتەوە، پەندێکی کۆنی کوردی بو: “تۆڵە بەسەبرە، ئەمما بەزەبرە!” رادیۆ دەستی کرد بە خوێندنەوەی بانگەوازەکە. ناوی خوامان لێ هێناو کەوتینە ڕێ…”
بۆ ئەمەش قادر ڕەشید دەڵێت: نەوشیروان موستەفا سەركردایەتی ئەم هێزانەی دەكرد لەپەلامارەكەیدا بۆ سەر قەڕناقاو ئاشقوڵكەو ڕەزگەو پشت ئاشان كە بە دڕندەترین شێوە نزیكەی 75 دیلی شیوعییەكانی كوشت و لەشەڕەكەشدا نزیكەی 600 كەس كوژران.
نەوشیروان موستەفا دەڵێت: بڕیارماندا پەلاماری سەركردەكانیان بدەین. یەكێتی هێرشەكەی ئەنجامداو بەماوەیەكی كەم و بەزەرەرو زیانێكی ئێجگار كەمەوە پەلاماری ناوچەكانیدا.
قادر ڕەشید كە ئەودەمە بەرپرسێكی باڵای ئەو حزبە بووە لەكتێبەكەیدا دەڵێت: لەماوەیەكی كەمدا توانیان دەستبگرن بەسەر ناوچەكەداو ئیتر بارەگاكانی هەرسێ حزبەكەی بەرەی جود (حشع و حسك و پاسۆك) كەوتە ژێر ڕەحمەتیان و شەلم كوێرم ناپارێزم و ئەوەی توانیان لەكوشتن و بڕین و تاڵانی كردیان. نەوشیروان موستەفا لە رێگەی ئیزگەوە رایگەیاند بوو: دیلم ناوێت، پەرێزتان پاك بێت. ئەمەش پەیامێك بوو بۆ هێزەكانی یەكێتی كەدیل بكوژن و پەرێزی خۆیان بەكوشتنی دیل پاك بكەنەوە.
سوكایەتیكردن بەئافرەتە شیوعیەكان
ئەنجامی شەڕەكە شكانی هەر سێ لایەن و سەركەوتنی یەكێتی لێكەوتەوە، لەو شەڕەدا زیاد لە “688” ئەندامی حزبی شیوعی لەناوچون و ژمارەیەكی زۆریش بەدیلگیران، ئەوەی توانیان لەكوشتن و تاڵان و بڕین كردیان، خێزانەكان بەدیل گیران، (فریشتە و فەیروزی) خێزانی فاتیح ڕەسوڵیان بەدیلی برد بۆ بارەگاكانی خۆیان و سوكایەتیان پێكردبوون. حزبی شیوعی و ئەو كەسانەی كه لەشەڕەكەدا بەشداربون و لای یەكێتی دیل بوون باسی چەندین سزاو سوكایەتیان كردووە.
قادر ره‌شید له كتێبه‌كه‌یدا “پشتئاشان له‌نێوان ئازار و بێده‌نگیدا” نووسیویه‌تی “نه‌وشیروانییه‌كان په‌نجه‌ی كچێكیان به‌ناوی “ئه‌حلام” بڕیوه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌ڵقه‌كه‌ی لێ ببه‌ن، ته‌رمی پێشمه‌رگه‌یه‌ك به ناوی عه‌لی حوسێن له ژێر خاك ده‌ردێنن بۆ گه‌ڕان به دوای چه‌كه‌كه‌یدا و ته‌رمه‌كه‌شی له رۆخی رووباره‌كه به جێدێڵن، كه‌سێك به ناوی ئه‌بو مه‌كسیم كه خاوه‌نی 7 منداڵ ده‌بێت به بێ ئه‌وه‌ی ده‌ست بكاته‌وه ده‌درێته به‌ر رێژنه‌ی گولله و ده‌كوژرێت، ئه‌و دیلانه‌ی پاره‌یان پێبووه رووت ده‌كرانه‌وه‌و ده‌كوژران”.
نەوشیراوان مستەفا و پشت ئاشان: یەكێك لەو پێشمەرگانەی كارەساتی پشتئاشان ڕزگاری بووە هاوڕێ سەربازە، لەو سەنگەرە بووە، كە لە25 پێشمەرگە تەنیا 5 پێشمەرگە رزگاریان بووە، ئەوانی تر كوژراون، بەم شێوەیە رووداوەكە دەگێڕێتەوە: رۆژی 1ی ئایاری 1983 نەوشیروان مستەفا نامەیەكی بۆ بارەگای ئێمە نارد، هاوڕێ قادر نامەكەی بۆ خوێندینەوە، كە ناوەڕۆكی نامەكەی دەڵێت: هاوڕێیانی حیزبی شیوعی مەترسیتان نەبێ، ئێمە پابەندی رێكەوتننامەی نێوانمانین، ئەو هێزەشمان بۆ سەركردایەتی سۆسیالیست كۆكردۆتەوە، بەلای ئێوەدا ڕەت دەبین، تكایە ڕێگامان لێ مەگرن، بۆ گرتنی سەركردایەتی سۆسیالیست. لەگەڵ خوێندنەوەی نامەكە هاوڕێ مام رەسو گومانی هەبوو ئەو نامەیە بۆ خافڵاندنی ئێمە بێت. گوتی: دەڕۆم بۆ مەكتەبی سیاسی ئاگاداریان دەكەم، من لەگەڵیدا ڕۆیشتم كە گەیشتینە مەكتەبی سیاسی ئەبو عامل بەرپرسی مەكتەبی سەربازی حزب لەوێبوو، مام رەسول هەموو ئەو مەترسیانە و نامەكەی نەوشیروان و ئەو هێزە زۆرەی یەكێتی كە دەوروبەری ئێمەیان گرتووە و قەناعەتی خۆشی بۆ ئەبو عامل روون كردەوە. گوتی: یەكێتی لێمان دەدات بائاگاداربین، بەڵام ئەبو عامل بەرپرسی سەربازی حزبی شیوعی بەدووری زانی شەڕ لەنێوان ئێمە و یەكێتی ڕووبدات، گوتی ئێمە رێكەوتنمان لە26/4/1983 واژۆ كردووە، ئەو هێزانەش بەعس و جاشەكان بۆ سەر هێزی پێشمەرگە هاتون مەترسییەكە بۆ هەموو حزبەكانە، بێگومان مام رەسو زۆر هەوڵیدا قەناعەت بە حزب بكات، بەڵام بێ سود بوو، مام رەسو بەدڵگرانیەوە بە پەلە گەڕایەوە بۆ ساوێن كە گەیشتینەوە كاتژمێر 10 بوو، هاوڕێیانی كۆكردەوە كە 25 هاوڕێ بووین، دانیشتین مام رەسو بەپێوە وەستابوو قەناسێكی لەشان دابوو قسەی بۆ دەكردین لەسەر ئاڵۆزی ناوچەكە و رووبەڕووبوونەوە لەكاتی شەڕدا لەم قسانەدابووین گولەیەكی قەناس لەسەری مام رەسوی دا بەخێرایی هاوڕێ هەندرێن پەلاماری دا نەكەوێتە خوارەوە، ئیتر لەهەر چوار لاوە ئاربێجی و بیكێسی دەستیپێكرد، شەڕێكی دەستەویەخە رووی دا، تا توانیمان شەڕمان كرد و دواتر بەجیاجیا بەهۆی شارەزاییمان لەناوچەكەدا خۆمان گەیاندە ئاشقوڵكە، بەڵام جگە لەهاوڕێ قادر بەبرینداری بەدیل گیرا و دواتر شەهیدیان كرد، بەداخەوە لەو سەنگەرەی ئێمە 20 هاوڕێمان لێ شەهیدبوو، كە دوویان برابوون شەهید قادر و شەهید عەبدوڵڵا. هەروەها دەڵێت نازانم ئەو هەموو توڕەییەی یەكێتی بەرامبەر بەحزبی شیوعی چیبوو! چونكە لەم شەڕەدا كەسیان نەدەپاراست، تەنانەت دیلەكانیشیان كوشتن! نەوشیروان مستەفا ٧٥ کەسی لێ کوشتن
سەید كاكە، لەدیمانەیەكدا باس لە شەڕی پشت ئاشان دەكات، ئەو شەڕەی كە یەكێتی نیشتیمانی كوردستان بەسەرۆكایەتی نەوشیروان مستەفا ئەنجامیدا و هێرشی كردە سەر بارەگاكانی سەركردایەتی حیزبی شیوعی و سۆسیالیست و پاسۆك، كە چەندین كادیری شیوعی و حیزبەكانی دیكە كۆمەڵكوژ كران. سەید كاكە جەخت لەوەدەكاتەوە كە لەو شەڕەدا بەعس هاوكاری یەكێتی كردووە.
سەید كاكە بە شێوەیەك شەڕی پشت ئاشان و قەتڵوعامەكەی نەوشیروان مستەفا دەگێڕێتەوەو دەڵێت: یەكێتی لەگەڵ حكومەت ریككەوتبوو، رۆژی پێشتر حكومەت 500 تۆپی لێداین، كە یەكێـتی هجومیان كرد شكان، ئێوارە بوو و من لەبەردەمیان بووم، فیشەكمان نەما، ناردم فیشەك بێت، گوتیان فیشەك نییە، كە فیشەك نەبێت سبەی هجوم بكات چی دەكەی؟ گوتم سەحب بكەن، بەشیوعیەكانیشم گوت لێرە ئاوا دەبین دەچینە قەندیل، هەمووتان سەحب بكەن. بەوانەی خۆشمان گوت، كە فیشەكتان نییە بۆ دەخەون، بڕۆنە قەندیل. لەوێ بەڕێمكردن، كەمێك غافڵام، سبەی لەگەڵ رۆژهەڵات هجومیان كردو تەقەمان لێكردن، نەیانتوانی سەركەون، تا ئێوارە سەبر سەبرە رۆیشتن، شكانەكەمان بەو جۆرە نەبوو. بەڵام شیوعیەكان بۆ قەندیل نەهاتن، خۆیان پێ قوتار نەكرا، تەسلیم بەوان بوونەوە، نەوشیروانیش هەمووی كوشتن كە 75 كەس بوون، شەڕی باشیشیان نەكرد، نەوشیروان پێی دەگوتن ئێمە هاتووینە سەر (حسك) ئێوە شەڕ مەكەن، فێڵیان لێكردن و شەڕیان بەجدی نەكرد، خۆ گەر شەڕی جدییان بكردبایەو فیشەكیان بدابایە ئێمە، قەت بە ئێمە نەدەوەستان، بەو جۆرە ئەنجامەكەیان بەو جۆرە بوو، ئێمەش 4-5 كەسمان شەهید بوون.
هەروەك سەید كاكە لەگێڕانەوەكانیدا ئاماژەی پێدەكات: یەكێتی ئەوەی دەكرد، خەڵكی دیكە ئەوەی نەدەكرد، یەكێتی بڕیاری ئەوەی دابوو، ئەو خەڵكە بكوژێت و خۆی بە تەنیا لەمەیدان بمێنێتەوە، هەموو شتێكیان بەكارهێنا، دوایی حكومەت پێیگوتن ئێوە هەر هیچ نین، جاشەكان زۆر لەئێوە بەقیمەتترن.
خواردنی فاسۆلیای خوێناوی شیوعیەکان: ئەو راستیانە لە یادەوەری زۆربەی ئەو کەسانەدا نەسڕاوەتەوە. کاتێک جێگرەکەی تاڵەبانی لە ناو بارەگای راگەیاندنی حزبی شیوعی و لەسەر تەرمی قوربانییەکان لە رادیۆی ناوەندی شۆڕشی نوێوە مژدەی سەرکەوتنی هێزەکەیانی بەڕای گشتی گەیاند کە هێزەکانیانیان فاسولیای قوربانییەکان نۆش دەکەن و ورەیان بەرزەو ئێستا سەرقاڵی باڵەکانی ئەوانن پاش ئەوەی سەریان پان کرایەوە.
فازیل کەریم ئەحمەد (جەعفەر) لە چیرۆکی ئەمڕۆ زەماوەند دەگێرین دەڵێت: (شێرۆ- واتە نەوشیروان مستەفا) بە دەستی خۆی دیلەکانی دەکوشت. هەروەها دەڵێت: دیلە شیوعییەکان دەیانگوت ئێمە تازە گەیشتوین و چەکمان پێنەدراوەو لە شەڕیشدا بە دیل نەگیراوین، ئیتر بۆ بەناهەق دەمانکوژن؟ (شێرۆ) بە وەڵامیان قایل نەبوو لەگەڵ هاژەی دەستڕێژی گوللەدا دیوارو ئەردی ژوورەکە بەخوێنیان سور هەڵگەڕان. قسەکردنیش لەسەر ئارەزووی خواردن بەسەر تەرمی قوربانییەکانی ئەو کارەساتە، وێرانەیەکمان پیشان دەدا، تیایدا چەکدارەکان بەخوێنێکی ساردەوە، بەسەر لاشەی هەلاهەلابووی قوربانیان فاسۆلیا دەخۆن و هەڵپەرکێ سازدەکەن، کە ئەمەیان لەهەڵدانەوەی گۆڕی رابردوو، بەسوێترن.
ئه‌بو شوان سه‌ركرده‌ی ئه‌وسای حزبی شیوعی پێیوایه سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی هه‌موویان به‌رپرسن له‌و تاوانه، به‌ڵام به‌شی شێری به‌ر نه‌وشیروان مسته‌فا ده‌كه‌وێت. بۆیه ده‌ڵێت “هه‌موو سه‌ركرده‌كانی یه‌كێتی بڕیارده‌ری رووداوه‌كه‌ی پشتئاشانن، به‌ڵام پشكی شێر به‌ر نه‌وشیروان مسته‌فا و ته‌واوی ئه‌وانه‌ی راسته‌وخۆ به‌شداریی شه‌ڕه‌كه بوون، ده‌كه‌وێت.
رۆڵی حکومەت بەعس: ئه‌بو شوان، له چاوپێكه‌وتنێك كه له دیسه‌مبه‌ری 2009 كه له‌لایه‌ن رۆژنامه‌نووس “رزگار چوچانی” له‌گه‌ڵیدا ئه‌نجامدراوه ده‌ڵێت “خدر مه‌عسوم له چاوپێكه‌وتنێكدا، به ئاشكرا ده‌ڵێت (په‌لاماردانی پشتئاشان به بڕیاری سه‌ركرده‌كانی یه‌كێتی بووه). ئه‌وه راستییه‌كی مێژووییه و چووه لاپه‌ڕه ره‌شه‌كانی مێژووی یه‌كێتییه‌وه، به‌ڵام ده‌بووایه خدر ئه‌وه‌شی بووتایه ئه‌و هێرشه بۆسه‌ر پشتئاشان، بڕیار و هاوكاری رژێمی به‌عسیشی تیادا بوو”.
سڕینەوەی بەڵگەکان:
زۆرێك لەشۆڕشگێڕانی ئەوساو سیاسەتمەداران باس لەوە دەكەن پەلامارەكەی یەكێتی نیشتمانی بەهاوكاری ڕژێمی بەعسی پێشوو ئەنجامدراوە، لەوانە دكتۆر عەبدولستار تاهیر شەریف كە سیاسەتمەدارێكی كوردبووە پێش چەند ساڵێك بەهۆی ئەو لێدوانە ڕۆژنامەوانیانەوە لەڕووداوێكی پڕ لەتەمو مژاویدا لەشاری كەركووك لە ساڵی 2008 تیرۆركرا، لە لێدوانێكیدا لەبارەی ڕووداوی پشت ئاشان بۆ یەكێك لەگۆڤارەكان، دەڵێت: شەڕەكەی پشت ئاشان بەفەرمان و هاوكاری ڕژێمی پێشوی سەدام بەرپاكراوە. هەروەها قادر ڕەشید لەبارەی ئەمەوە دەڵێت: ناوزەنگ پڕبوو لەپێشمەرگەیەكی زۆر كە لەگەرمیان و شارەزوور و جێگاكانی ترەوە هاتبوون، ئەو هێزانە هەموو پۆشتەو پەرداخ بوون لەجل و بەرگی وەك قەمسەڵەی گەرم و پێلاوی باش و كۆڵەپشتی پڕ لە موعەلەبات، هەروەها چەكی نوێی وەك بیكەیسی و ئاربیجی و دۆشكە و قەناسەو كڵاشینكۆف و دەزگای بێسیمی ڕاكاڵ و ۆڵكی تۆڵكی و دوربین، هەواڵمان پێگەشت كە ئەو كەلوپەلە سەربازیە خەستوخۆڵەی یەكێتی لەناوچەكەدا بۆ خۆئامادەكردنە، لەڕژێمی بەعسەوە نێراوە.
هەرچییەك بێت ڕووداوەكە بۆ گەلی كورد جەرگبڕەو جێی ئازارە، كە گومانی تێدا نییە تائێستاش پاشماوەكەی بەجەستەی گەلی كوردەوەیە، بە تایبەت كە هێرشەكە بۆ سەر هێزە كوردییەكان بووە و بە راسپاردە و هاندانی حزبی بەعس ئەنجامدراوە.