ئیسلام ڕەمەزانی لە چ سەرچاوەیەكەوە وەرگرتووە!
ئیسلام ڕەمەزانی لە چ سەرچاوەیەكەوە وەرگرتووە!
بەڕێزان ئەمەی لەخوارەوە دەیخوێننەوە، دەقی تەرجەمەكراوی وتووێژێكە لەگەڵ دكتۆر رەئفەت عەماری (خۆی دكتۆرێكی نەسرانی بووە و دەستی لەكاری دكتۆری هەڵگرتووە و رووی كردۆتە خوێندنەوەی ئیسلام، كە زیاتر لە ٢٥ ساڵە خەریكی خوێندنەوەی ئیسلامە، چەندین كتێبی رەخنەگری هەیە لەسەر ئیسلام)، ئەم وتووێژە لەبەرنامەیەكی ئەخ رەشید دایە، فەرموون لەگەڵ دەقەكانی چاوپێكەوتنەكە:
سەرەتا ئەخ رەشید دەپرسێت: ریشەی رەمەزان سەرەتاكەی بۆ كەی دەگەڕێتەوە؟
دكتۆر رەئفەت: ریشەی رەمەزان كۆنە و مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ پێش ئیسلام، ابن الندیم لە كتێبی الفهرست باسی هۆزی الجندریهیكنیە دەكات كە بەرۆژوو دەبوون بۆ مانگ، دەچوونە سەربانەكانیان و چاودێری مانگیان دەكرد، كاتێك مانگ دەردەكەوت دادەبەزینە خوارەوە و ئاهەنگیان دەگێڕا و سەمایان دەكرد.
ئەخ رەشید: ناوی ئەو هۆزە چی بوو؟
دكتۆر رەئفەت: الجندریهیكنیە لەكتێبی الفهرست-لاپەڕە ٣٤٨ بەتەواوی باسەكەی تێدایە، هەروەها صابئيون المندائيون و حەڕانەكان رەمەزانیان هەبووە، مێژوونووسانی عەرەب باسی هۆزێك دەكەن پێیان دەوترا شۆراوە(المغتسلە)، واتە پێش هەموو نوێژێك دەستنوێژیان دەگرت و رەمەزانیش بەرۆژوو دەبوون، ئەمانیش لە حەڕانیەكانەوە وەریانگرتبوو، لەبەرئەوەی سەرچاوەی رۆژووگرتن لە رەمەزاندا دەگەڕێتەوە بۆ صابیئیە حەڕانیەكان لەمێژووی پێش ئیسلامدا، هەروەها صابیئەكان دوو جۆرن (مەندائیەكان و حەڕانیەكان).
ئەخ رەشید: ئەمانە پێش ئیسلام هەبوون بەچەند سەدەیەك؟
دكتۆر رەئفەت: بەڵێ بێگومان پێش ئیسلام هەبوون بە چەند سەدەیەك، حەڕانیەكان نوێژیان بۆ خوای مانگ دەكرد و ناویان نابوو خوای سین، ئەم خوایەش دروشمەكەی مانگ بوو، ئەمانیش لە ناوچەیەك بوون ناوی ئوور بوو، كە دەكەوتە باشوری نێوان دوو رووبارەوە، واتە عێڕاقی ئێستا كە ناوچەیەكی زۆر كۆنە، هەروەها لەناوچەی حەڕانیش هەبوون، لەبەرئەمە پەیوەندی لە نێوان ئەم دوو ناوچەیە دروست بوو بۆ پەرستنی مانگی سین، هەروەها دینی حەڕانیەكان دینێكی زۆر كۆنە و دینی صابیئيەكان بووە و مانگ دەپەرسترا و مانگی رەمەزانیش بەرۆژوو دەبوون، هەروەها ئەمان ئەفسانەیەكیان هەبوو كاتێك مانگ لەكۆتاییەكانیدا ئاوا دەبوو و لێیان وون دەبوو لەمانگی ئازاردا، وایاندەزانی لێیان دڵگران بووە، بۆیە دەستیان دەكرد بەرۆژوگرتن بۆ ماوەی مانگێك، تاكو مانگ دەگەڕایەوە بۆ دێر كادی.
ئەخ رەشید: ئەمە شوێنێك بوو؟
دكتۆر رەئفەت: بەڵێ شوێنێك بوو لە تەنیشت دەروازەكانی حەڕانەوە، كە دەچونە ئەو شوێنە و مانگیان دەبینی جەژنی رەمەزانیان رادەگەیاند، ئەم جەژنەش زۆر بەناوبانگ بوو.
ئەخ رەشید: سەچاوەی ئەم باسە كوێیە دەكرێت ئاماژەی پێبكەیت؟
دكتۆر رەئفەت: ابن الندیم باسی دەكات و دەڵێت حەڕانیەكان رۆژوویان دەگرت بۆ ماوەی مانگێك، وەكو رێزێك بۆ مانگ كە بەسین ناو دەبرا، ئەمەش مانای ئەوەیە ابن الندیم ئەم زانیاریانە پشت راست دەكاتەوە.
ئەخ رەشید: كەوابێ ئەمە پەرستنێكی جێگیر بووە بۆ مانگ و ٣٠ رۆژیش بووە رۆژووگرتنەكەیان؟
دكتۆر رەئفەت: بەڵێ ٣٠ رۆژ بووە و جێگیر بووە، هەروەها ابی زیناد دەڵێت، صابیئيەكان نەتەوەیەك بوون لە عێڕاق ٣٠ رۆژ بەرۆژوو دەبوون لەساڵێكدا و هەموو رۆژێكیش ٥ جار نوێژیان دەكرد، ئەمەش لە تەفسیری ابن الكثير بەشی دووەم هاتووە، هەروەها ابن حزم الاندلسی لە الفصل في الملل والأهواء والنحل بەشی یەكەم لاپەرە ٣٩ دەڵێت، حەڕانیەكان بەرۆژوو دەبوون لە رەمەزاندا و ناویشی رەمەزان بوو، شێوازەكەشی بە هەمان ئەو شێوەیە بوو كەلەلای ئێسلامەكان هەیە.
ئەخ رەشید: كەوابێت ابن حزمیش ئەمەی پشت راست كردۆتەوە؟
دكتۆر رەئفەت: بەڵێ ئەوەی پشت راست كردۆتەوە و هیچ گومانیشیان نیە كە رۆژووگرتنی ئێسلامەكان ئەسڵەكەی رۆژووگرتنی حەڕانیەكانە و بەپێی مێژوو بۆ خوای سین دەگەڕێتەوە، بەهەموو وردەكاریەكانیەوە كە لە ئیسلامدا هەیە.
ئەخ رەشید: دەكرێت بەراوردێكمان بۆ بكەیت لەنێوان رۆژووگرتنی حەڕانیەكانە و ئیسلامیەكان، بۆ ئەوەی بزانین ئایە هاوشێوەن؟ تاوەكو بەشی كەس نەخۆین. ئایە ئیسلام بەڕاستی ئەم رۆژووگرتنەیان لە حەڕانیەكان وەرگرتووە؟ یان كۆمەڵە پڕوپاگەندەیەكە و هیچیتر؟
دكتۆر رەئفەت: بێگومان، یەكەم شت ئەوەیە لەهەردوولا ماوەی رۆژووگرتنەكەیان مانگێگە و لەهەردوولاش پەیوەندی بە مانگەوە هەیە.
ئەخ رەشید: مەبەستت دەركەوتنی مانگ لەسەرەتاوە و ئاوا بوونیشی لەكۆتایی مانگدا؟
دكتۆر رەئفەت: بەڵێ بەڵێ، ڕێم پێبدە ئەوەی ابی الفداء بخوێنمەوە لە المختصر في تأريخ البشر بەشی یەكەم لاپەڕە ٦٥ دەڵێت، صابیئيەكان نوێژێكیان هەبووە لەسەر مردوو بەبێ ركوع و سجود.
ئەخ رەشید: وەكو نوێژی مسوڵمانەكانە لەسەر مردوو؟
دكتۆر رەئفەت: بێگومان زۆر شتیان لە حەڕانیەكان وەرگرتووە، تەنانەت رۆژی هەینیش رۆژی حەڕانیەكان بووە.
با بێینەوە سەر باسەكەی خۆمان، ٣٠ رۆژ بەرۆژوو ئەبوون، بەڵام ئەگەر لەو مانگەدا مانگ درەنگتر دەربكەوتایە، رۆژووگرتنەكەیان كەم دەبوویەوە بۆ ٢٩ رۆژ، رۆژووگرتنەكەشیان بەهەمان شێوەی ئیسلام بووە، خواردنی پارشێو و فتار كردنەوە، پارشێویان لەچارەكی كۆتایی شەو و فتار كرنەوەشیان لەكاتی خۆر ئاوابوون دەبوو. هەروەها محمد عبد الحمید الحمد لە كتێبی صابیئة الحران و اخوان الصفاء لاپەڕە ٥٧ دەڵێت، رۆژووگرتنیان پێش خۆرهەڵاتن بووە لەمانگی رۆژوودا تاكو خۆرئاوابوون، بەهەمان شێوەی ئیسلام لە مانگی رەمەزاندا. (ابن جوزی)ش لە كتێبی تلبیس ابلیس لاپەڕە ٨٤ دەڵێت، كۆتاییان بەرۆژەكانی رۆژووگرتنیان بەخێر و سەدەقە و سەربڕین دەهێنا. ئەخ رەشید: وەكو لای ئیسلام زكاة الفطر؟ دكتۆر رەئفەت: بەڵێ، هەروەها جەژنی رەمەزانیش جەژنی حەڕانیەكانە، ئەمەش لای ابن الندیم پشت راست كراوەتەوە و دەڵێت، كاتێك مانگ دەردەكەوێتەوە لەسەرەتادا و دەیبینن، ئاهەنگ دەگێڕن و ئەوەش ناودەنێن بە جەژنی فتار، لێرەدا دەبینین تەنانەت ناوەكەشی هەمان شتە، ئەمانە هیچ گومان و دوودڵیەكمان بۆ ناهێڵنەوە، كەزۆر شت لە قورئاندا هەیە و لە حەڕانیەكان وەرگیراوە، بۆ نمونە رۆژی هەینی جەژنی هەسارەی زوهرەیە. لێرەدا ئەخ رەشید قسەی پێ دەبڕێت و دەڵێت: ئەمە بابەتێكی ترە و بۆئەوەی لەسەر بابەتەكەی خۆمان بمێنینەوە، ئێستا دەمانەوێت بپرسین ئایە دینی حەڕانیەكان كە لەناوچەی عێڕاق هەبووە وەكو ئوور و حەڕان، چی گەیاندیە دورگەی عەرەبی و چۆن گەیشت؟ دكتۆر رەئفەت: بەڵێ ئەم پرسیارە زۆر گرنگە، قەشەیەكی ژنی مانگی سین هەبوو ناوی ئەگۆدۆبێ بوو، لەهەڵكۆڵراوەكانی حەڕانیەكان هەیە و زۆر ناودار بووە و زۆریش نزیك بووە لە نبوخذنصر، هەندێ لە مێژوونووسان ئەڵێن هاوسەرگیریشی لەگەڵدا كردووە، كاتێك نەوەكەی مردووە كە ناوی لەبازی مەردوخ بووە، دەسەڵاتێكی زۆری هەبووە و تەنانەت كوڕەكەشی كەناوی نەبونیدس بووە كردویەتی بە پاشای بابل و رووبەڕووی كاهینی مەردوخیش بووەتەوە، مەردوخیش بەلایەن بابلیەكانەوە سەرۆكی هەموو خواكان بووە، لەبەرئەوە ئازادی ئەوەی نەبووە دینی صابیئی و حەڕانی بڵاوبكاتەوە لەناو شانشینەكەدا، هەستاوە بە داگیركردنی ناوچەیەك لە دورگەی عەرەبی بەناوی تەیماء و كوڕەكەشی كردووە بە پاشا لەو ناوچەیە، ئەمەش لە ٥٥٠ بۆ ٥٤٠ی پێش زاینی بووە، ئێمەش باسی ئەوەمانكرد دروشمی خوای سین مانگ بووە و لە تەیمائیش دروشمی مانگیان دۆزیەوە كە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی نەبونیدس، ئەویش هەستاوە بە داگیركردنی هەموو شارەكانی حجاج جگە لە مەككە، چونكە ئەوكات مەككە بوونی نەبووە و لە ئەڵقەی رابردوو باسی ئەم بابەتەمان كردووە، بەم شێوەیە لە باكوری دورگەی عەرەبی دینەكەی بڵاوكردەوە كە دینی مانگ بوو، وەلەبەرئەوەی رەمەزان كەشی سەرەكیە بۆ پەرستنی دینی سین كە مانگ خواكەیانە، بۆیە مێژوونووسان دەیگێڕنەوە بۆ سەردەمی نەبونیدس. شتێكیتر هەیە كە زۆر گرنگە ئەویش بڵاوبوونەوەی صابیئیە لە دورگەی عەرەبی پێش ئیسلام، با القلقشندی ١٨ت بۆ بخوێنمەوە لاپەڕە ١١ دەڵێت: عەرەبەكان تێیاندا هەبوو مەیلی بۆ صابیئە هەبووە، باوەڕیان بە فاڵچیەكان هەبووە، تێیان هەبووە مەلائیكەی پەرستووە و تێشیان هەبووە جنی پەرستووە، لێرەدا پێمان دەڵێت ئەو كۆمەڵە صابیئەیەی مەلائیكەیان پەرستووە مەدائیەكان بوون و ئەوانەشی جن و هەسارەكان و خوای سینیان پەرستووە حەڕانیەكان بوون، ئەمەش بەڵگەی ئەوەیە كە صابیئەكان ناسراوبوون لەلایەن عەرەبەكان و بڵاوبوون، هەروەها نهێنی ئەوەشمان بۆ ئاشكرا دەكات كە كاریگەریان لەسەر قورئان هەبووە.
ئەخ رەشید: باشە رەمەزان لای جاهلیەكان چۆن بووە وەكو ئەوەی ئیسلام ناویان دەبات؟
دكتۆر رەئفەت: هەندێك لەمێژوونوسان وەكو مەسعودی دەڵێت ناوێكە بۆ گەرمای زۆری ئەوكاتە. ئەخ رەشید: واتا رەمەزان لە ووشەی رەمەد یان رەمەدانەوە هاتووە بەمانای گەرمای زۆر؟ دكتۆر رەئفەت: بەڵێ بێگومان، بەڵام رەخنەی زۆر هەیە لەسەر ئەم بۆچوونە، بۆنموونە الزوبیدی لە كتێبی تاج العروس ١٥ لاپەڕە ١٥٣ دەڵێت: ئەمە زۆر سەرسوڕهێنەرە و قسەیەكی راست نیە، چونكە بنەمای سەرچاوەكەی تەنها زمانەوانیە، واتە تەنها مانایان بۆ ووشەكە دروست كردووە، ئەمەش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی ووشەی رەمەزان ناوێكی بێگانەیە و عەرەبی نیە.
ئەخ رەشید: بمبورە ئەمەوێ باسی ئەوە بكەم لەبارەی ئەمەوە منیش نوسینێكی (جەواد عەلی)م خوێندۆتەوە لە كتێبی المفصل في تأريخ العرب دەڵێت، هەوڵدراوە وشەكە بكرێت بەعەرەبی، گوایە لە وشەی رەمەدەوە هاتووە، ئەمەش راست نیە چونكە ئەم مانگە راگوزەرە و ئەكەوێتە هەموو وەرزێكەوە، تەنها هەوڵێكە بۆ ئەوەی وشەكە بە عەرەبی بكرێت، ئەگینا خۆی لەئەسڵدا عەرەبی نیە.
دكتۆر رەئفەت: بەڵێ تەنانەت موجاهیدی لەتەفسیری طبري ٢٢٦٥ دژی ئەم بۆچوونە دەوەستێتەوە و دەڵێت ناوێكە لە ناوەكانی خوا، گوایە لەگەرمای برسییەوە هاتووە، هەروەها رەمەزان لەسەردەمی جاهیلیدا پێی دەوترا ناتق، سەرچاوە تاج العروس ٢٠ لاپەڕە ٥٩٢.
ئەخ رەشید: بەڵێ (جەواد عەلی)ش تەئكید لەسەر ئەم وشەیە دەكاتەوە لە كتێبی المفصل في تأريخ العربي دەڵێت، رەمەزان ناوی ناتق بووە.
دكتۆر رەئفەت: بەڵێ بەدڵنیاییەوە، الزبیدی لە تاج العروس ٢٠ لاپەڕە ٥٩٢ دەڵێت ناوەكە لە ناتقەوە وەرگیراوە واتە بەرۆژوو بوون، هەروەها ابن منظور لە كتێبی لسان العرب حرف النون لاپەڕە ٤٤٥ هەمان شت دووپات دەكاتەوە. هەروەها ابن منظور لە هەمان كتێب دەڵێت ناوی رەمەزان بووە پێش ئیسلامیش.
ئەخ رەشید: كەواتە ناوەكە پێش ئیسلام گۆڕاوە لەناتقەوە بۆ رەمەزان، ئەم قسەیەش هەیە و مسوڵمانەكان و زاناكانیش پشت راستی دەكەنەوە.
دكتۆر رەئفەت: ئێستا با باسی رەمەزان و سروشتەكەی بكەین لەسەردەمی جاهیلیدا، عەرەب بەپێی تەفسیری طبري و روح المعانی دەڵێت، خەڵكی بەرۆژوو دەبوون لە نان خواردن و خواردنەوە و سێكس، بەهەمان شێوە كە مسوڵمانان بەرۆژوو دەبن، كەواتا پێش ئیسلام بەرۆژوو دەبوون بۆ مانگ و خۆیان دەگرتەوە لە خواردن و خواردنەوە و سێكس. ئەخ رەشید: رێم پێبدە بینەرانی بەرنامەكەمان ئاگادار بكەمەوە، ئەو وێنانەی تۆ پیشانت داین لەسەر پەیجەكەمان دایدەنێین و دەتوانن وەكو سەرچاوەیەك وەریبگرن، بۆ دڵنیا بوون لە قسەكانمان بچن بەسەری بكەنەوە؟ دكتۆر رەئفەت: قورئان ئیشارەتی بەجۆرێك لە رۆژووبوون كردووە، كە رۆژووگرتن بووە لە قسەكردن، واتە قسەیان نەكردووە لە رەمەزاندا، سەرچاوەكە سورەتی مریم ١٩ ئایەتی ٢٦ كە دەڵێت، خوا مریمی فێركرد كە قسە لەگەڵ كەسدا نەكات، ئەمەش لە رۆژووگرتنی وثني لەسەردەمی جاهیلیدا هەبووە، زۆر جاریش بۆ ماوەی هەفتەیەك یان دوو هەفتە بە بەردەوامی قسەیان نەكردووە. ابو بكر لە ژنێكی وثني نزیك بۆتەوە كە بەرۆژوو دەبوو لە رەمەزان، رۆژووگرتنەكەی قسە نەكردنیش بووە، سەرچاوەی ئەمەش قسطلان-ارشاد الساري لاپەڕە ١٧٥، هەروەها ابن الحجر-الإصابة في تميز الصحابة لاپەڕە ٣١٥، هەروەها ابن منظور-لسان العرب لاپەڕە ٥٥.
ئەخ رەشید: كەواتە رۆژووگرتن لەگەڵ نەخوادنی خواردن و خواردنەوە و سێكس، قسە نەكردنیش بووە؟ دكتۆر رەئفەت: رەشیدی برام ئەوەی سەیرە تەنانەت قوڕەیشیش گرنگیان بە رەمەزان داوە، كە خاوەنەكەی هۆزێكی وثنيش بووە، هەروەها هۆزی قوڕەیش و محمدیش لە رەمەزاندا لە حراء دەمانەوە، سەرچاوە البدء والتأريخ-المقدسي-جزء الرابع لاپەڕە ٥٠، لەبەرئەوەی رێزی تایبەتیان لە رەمەزان دەگرت، بۆیە لەوێ دەمانەوە و نوێژیان دەكرد و بەرۆژووش دەبوون، بەرای من هۆكارەكەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەەر كە هوبول لە كەعبەدا هەبووە و ئاماژەبووە بۆ خوای مانگ، كە لە هەڵكۆڵراوەكانی نبطيدا ئاماژەی پێكراوە.
هیشام سامی ٢٩/٥/٢٠١٩
تێبینی/ زۆر سوپاسی هاوڕێم ئاشتی شەهبازی ئەكەم، كە پێشنیاری بۆ كردم بۆ تەرجەمەكردنی ئەم بابەتە و پێداچوونەوە و هەڵەچنیشی بۆبابەتەكە كردووە.
ئەمەی خوارەوە لینكی چاوپێكەوتنەكەیە…
https://www.facebook.com/100009077867626/posts/2204949439817630?s=100016020727801&sfns=mo